آسم Asthma (بخش ۱)
آسم چيست؟
آسم يك بيماري التهابي مزمن مجاري هوايي است كه در آن سلول‌هاي متعددي خصوصاً ماست سل‌ها (Mast Cells)، ائوزينوفيلها و سلول‌هاي لنفوسيت T نقش دارند. در افراد مستعد اين التهاب موجب حملات مكرر خس‌خس سينه، تنگي نفس، احساس گرفتگي سينه و سرفه مي‌شود. اين علائم معمولاً همراه با ايجاد تنگي در مجاري هوايي است كه تا حدودي قابل برگشت است. التهاب موجب افزايش پاسخ‌دهي مجاري هوايي در مقابل تحريكات مختلف مي‌شود.
پيشگيري در آسم و آلرژي
پيشگيري از وقوع آسم يكي از بزرگ‌ترين اهداف مراكز پزشكي و بهداشتي است. شواهد و مدارك در حال حاضر نشان مي‌دهند مهم‌ترين عوامل خطرزا و مؤثر در ايجاد آسم، تماس با محرك‌ها، بخصوص در دوران شيرخوارگي است. اين عوامل شامل دود سيگار و ساير آلرژن‌هاي محيط بسته(مانند هيره‌ها در محل خواب، فرش، وسايل مبلمان، گربه و ساير حيوانات خانگي و سوسك) و تماس با محرك‌هاي شيميايي در محل كار مي‌باشند.
توانايي پيشگيري از يك بيماري قبل از وقوع آن و ظهور علائم، همواره از آرمان‌هاي بيماران و پزشكان بوده است و از آنجا كه براساس نظريه‌اي «بهترين درمان، پيشگيري و بهترين پيشگيري، آموزش است» شناسايي راههاي پيشگيري در بيماري‌هاي آسم و آلرژي و آموزش‌هاي لازم به بيماران در اين جهت، موفقيت بزرگي در كاهش ميزان ابتلاء به بيماري‌هاي مورد نظر خواهد بود.
پيشگيري در آسم و آلرژي را مي‌توان به ۲ دسته تقسيم كرد:
پيشگيري اوليه كه در آن هدف، جلوگيري از حساس شدن اوليه و ساخت ايمونوگلوبين (IgE)E است.
پيشگيري ثانويه كه در آن هدف، جلوگيري از بروز علائم بيماري پس از حساس شدن اوليه و ساخت IgEاست. در بيماري‌هاي آسم و آلرژي هم مانند بسياري از بيماري‌هاي ديگر وقوع بيماري تحت تأثير عوامل ژنتيكي و محيطي قرار دارد. طبيعي است به دليل پيچيدگي‌هاي ژنتيك اين بيماري‌ها و عدم شناخت دقيق عوامل مربوط به آن بيشترين تلاش در زمينه شناخت عوامل محيطي و پيشگيري از تأثير آنها صورت گرفته است.
- پيشگيري اوليه
شواهد قابل ملاحظه‌اي دال بر وقوع حساسيت حتي در بدو تولد وجود دارد بطوريكه با اندازه‌گيري IgE بندناف نوزاد و در صورت بالا بودن آن مي‌توان تا حدود زيادي وقوع آلرژي و آسم را در كودك مزبور پيش‌بيني كرد.
همين امر اهميت مراقبت‌هاي پيشگيري كننده را در دوران بارداري و بخصوص در ماههاي آخر آن روشن مي‌كند، از ميان عوامل مطالعه شده مشخص شده است كه استعمال سيگار توسط مادران باردار و يا قرارگرفتن در معرض دود آن سبب افزايش IgE خون‌بند ناف مي‌شود. در مورد تأثير ساير آلاينده‌ها و انواع غذاها و نيز لزوم پرهيز غذايي توسط مادر باردار براي جلوگيري از وقوع آلرژي بحث و اختلاف نظر وجود دارد.
- پيشگيري ثانويه
در صورت وقوع حساسيت اوليه و افزايش IgE در دوره جنيني و بدو تولد، اقدامات پيشگيري‌كننده جهت جلوگيري از بروز علائم آلرژي در يك فرد مستعد را پيشگيري ثانويه مي‌نامند. اين اقدامات شامل شناسايي و كنترل عوامل و محرك‌هايي است كه منجر به بروز علائم آلرژي و آسم در فرد مي‌شوند. در صورت پرهيز از عوامل تحريك‌كننده و آلرژن‌ها(مواد حساسيت‌زا) و موفقيت در حذف آنها از محيط زندگي بيمار، علائم بيماري، ميزان مصرف دارو و نهايتاً نياز به مراجعات پزشكي و بيمارستاني رو به كاهش نهاده و بيمار احساس بهبودي قابل توجه خواهد نمود.
مطالعات نشان مي‌دهند كه وقوع انواع آلرژي و آسم در كودكاني كه حداقل تا سن ۶ـ۴ ماهگي توسط شير مادرتغذيه شده‌اند كمتر از كودكان مشابهي بوده است كه شيرخشك يا شير گاو مصرف كرده‌اند. همچنين شروع زود هنگام تغذيه تكميلي و غذاي جامد بويژه قبل از سنين ۴ ماهگي ميزان بروز آلرژي‌ها و آسم را در شيرخواران افزايش داده است.
از ميان آلرژن‌ها و محرك‌هاي موجود در محيط‌هاي باز و بسته اطراف بيمار كه به‌عنوان عامل آغازگر حمله محسوب مي‌شوند، شايع‌ترين آنها شامل هيره‌ها(از دسته‌بند پايان)، دود سيگار، حيوانات خانگي، آلرژن‌هاي سوسك، گرده گياهان و قارچ‌ها و دود ناشي از وسايل گرم‌كننده است. از ساير عوامل شايع مي‌توان به ويروس‌هاي ايجادكننده عفونت‌هاي تنفسي و فعاليت‌هاي بدني اشاره كرد.
درمان سنتی هندی ها
هندی ها هر ساله در حیدر آباد به انتظار می مانند تا با خوردن نوعی ماهی زنده کوچک بیماری آسم خود را درمان کنند.
خوردن دادن ماهی زنده به همراه یک سس گیاهی که در این مراسم انجام می‌شود، در واقع یک درمان سنتی هندی برای درمان بیماری آسم است. این درمان که بنا به باوری تاریخی و مذهبی در هند در جریان است هر ساله در آغازین روزهای ماه ژوئن در حیدر آباد به صورت رایگان صورت می پذیرد. هندی ها هر ساله در حیدر آباد به انتظار می مانند تا با خوردن نوعی ماهی زنده کوچک بیماری آسم خود را درمان کنند. این شاید یکی از عجیب ترین روش های درمانی است که هندی ها با اشتیاق و با تحمل ایستادن در صف های طولانی و زیاد از ان برای درمان آسم استفاده می کنند.
هيره‌هاي موجود در گرد و خاك
هيره‌ها(mites) بندپاياني هسـتند با اندازه حدود ۱/۰ ميلي‌متر كه جزء مهمي از عناصر موجود در گرد و خاك منزل به شمار مي‌رود. و بدليل همين اندازه كوچك معمولاً با چشم غيرمسلح ديده نمي‌شوند. اين جانوران فاقد گزش بوده و بيماري خاصي را منتقل نمي‌كنند. تغذيه آنها از لايه‌هاي شاخي پوست‌كنده شـده انسان و محل زندگي ايشان تشك، پتو، بالـش، فـرش، پرده، مبـلمان، اسبـاب‌بازي‌هاي پشـمي و پارچـه‌اي و وسـايل مـشابه مي‌باشد. شرايـط آب و هوايي گـرم و مرطوب رشـد و تكـثـير ايـن موجودات را تسريع مي‌كند. تماس افراد با آلرژن‌هاي هيره(شامل ذرا بدن، فضولات و تخم) در ابتداي كودكي مي‌تواند استعداد ابتلاء به آسم را در فرد شديداً تقويت نمايد.
راههاي پيشگيري
ـ شستشوي پتو يا ملحفه‌ها هفته‌اي يكبار در آب داغ(بيش از ۵۵ درجه سانتيگراد) و خشك كردن در آفتاب يا توسط اتوي داغ.
ـ وجود پوشش مناسب در اطراف بالش و تشك به‌طوريكه مانع ادمه زندگي هيره‌ها در آنها شود.
ـ حتي‌الامكان عدم استفاده از فرش در اتاق خواب.
ـ نظافت و گردگيري مبلمان و اجتناب از نگهداري آنها در اتاق خواب.
ـ شستشوي پرده‌ها و اسباب‌بازي‌هاي پشمي و پارچه‌اي كودكان.
آلرژن‌ها حيوانات خانگي
شامل مواد حساسيت‌زاي بدن سگ و گربه و پرندگان و ... مي‌باشد مانند پشم، مو، كرك، پر و ذرات شوره
راه پيشگيري:
پرهيز از نگهداري حيوانات در خانه، بويژه در اتاق خواب، در صورت عدم امكان اجتناب، شستشوي هفتگي حيوان مزبور
دود سيگار:
يكي از محرك‌هاي مهم به شمار مي‌رود، خواه خود بيمار سيگار بكشد و يا بطور غيرمستقيم در معرض دود سيگار قرار گيرد. دود سيگار شانس حساسيت و ابتلاء به آسم را، بخصوص در كودكان بالا برده و در كودكاني‌كه قبلاً علائم آسم را نشان داده‌اند سبب تشديد علائم و بروز حملات جديد مي‌گردد.
راه پيشگيري:
اجتناب از قرار گرفتن در معرض دود سيگار. والدين كودكان مبتلا به آسم و افراد متفرقه نبايد در اتاقي كه كودك حضور دارد سيگار بكشند. همچنين از بردن كودكان به اماكن عمومي آلوده به دود اجتناب كنند. بديهي است كشيدن سيگار براي هر فرد مبتلا به آسم ممنوع است.
سوسك:
آلرژن‌هاي سوسك در برخي از مناطق، شايع‌ترين محرك بشمار مي‌روند كه شامل ذرات بدن، بزاق و فضولات جانور باشند.
راه پيشگيري:
نظافت و بهداشت خانه‌هاي آلوده بطور منظم و كامل و در صورت استفاده از حشره‌كش‌ها و اسپري‌هاي حشره‌كش توصيه مي‌شود، اين عمل بدون حضور بيمار در خانه صورت گيرد، و پس از آن نيز تهويه لازم در خانه بايد انجام شده باشد.
قارچ‌ها و گرده گياهان نيز از شايع‌ترين مواد حساسيت‌زاي موجود در محيط پيرامون ما به شمار مي‌روند و مي‌توانند عامل مهمي در ايجاد آسم و آلرژي‌هاي فصلي شوند.
راه پيشگيري:
بستن درها و پنجره‌ها و اقامت در محيط‌هايي سربسته در زمان‌هايي كه ميزان گرده‌افشاني به حداكثر خود رسيده است. (معمولاً ساعات ۷ تا۱۰ صبح ۵ تا ۹ بعدازظهر) اين امر سبب كاهش تماس با آلرژن‌هاي موردنظر مي‌شود در حاليكه اجتناب صددرصد از آنها غيرممكن است. دستگاه‌هاي تهويه در صورتيكه بخش‌هاي داخلي و خارجي آنها بدقت تميز شوند، مفيد خواهند بود.
دود ناشي از بخاري‌ها و وسايل گرم‌كننده:
دستگاه‌هاي مولد گرما مي‌توانند منشأ ايجاد ذرات محرك و مسبب تشديد علائم آسم و آلرژي باشند.
راه پيشگيري:
استفاده از دودكش‌هاي مناسب و تهويه كافي محيد داخلي ساختمان و تعمير و رسيدگي به دستگاه‌هاي مورد نظر در موقع لزوم.
سرماخوردگي‌ها و ساير عفونت‌هاي تنفسي ويروسي
نيز مي‌توانند سبب بروز و يا تشديد علائم آسم، به‌ويژه در كودكان بشوند.
راه پيشگيري:
در صورت مشاهده اولين علائم سرماخوردگي، درمان بايد بوسيله داروهاي استنشاقي گشادكننده برونش به‌همراه استفاده از داروهاي خوراكي كورتيكواستروئيدي و با افزايش ميزان كورتيكواستروئيد استنشاقي صورت گيرد. استفاده از داروهاي ضدالتهاب براي چند هفته تا حصول اطمينان از كنترل مناسب بيماري لازم است. تشديد علائم آسم مي‌تواند تا هفته‌ها پس از عفونت باقي بماند.
فعاليت‌هاي بدني و ورزش محرك شايعي براي اكثر بيمارن مبتلا به آسم است.
نكته:
با وجود برنامه مناسب درماني، اكثر بيماران مبتلا به آسم قادر به شركت در فعاليت‌هاي ورزشي و حتي ورزش دوميداني و ساير فعاليت‌ها هستند. استفاده از داروهاي استنشاقي گشادكننده برونش(نظير سالبوتامول) و يا كرومولين سديم قبل از شروع ورزش پيشگيري مؤثر و مناسبي براي اينگونه بيماران است.
همچنين انجام نرمش‌هاي سبك سبب كاهش علائم مي‌شود. بر خلاف ساير محرك‌ها، فعاليت‌هاي بدني و ورزش را نبايد براي بيماران ممنوع كرد.
نكته:
پرهيز از محرك‌ها و آلرژن‌ها به معناي تغيير در رفتار و عادات افراد است كه براي برخي از بيماران و يا خانواده‌ها بسيار سخت و گاهي غير عملي مي‌نمايد.
بايد تلاش نمود تا در مورد هر بيمار راه مناسب پرهيز از عامل مورد نظر را يافت و در صورت عدم امكان در پرهيز قطعي از عامل مورد نظر(مانند نگهداري حيوانات دست‌آموز در خانه) تا حدي كه ممكن است از تماس با آن اجتناب نمود. اگر انجام دائم برخي اقدامات مفيد نظير شستشوي هفتگي ملحفه در آب داغ و يا خارج كردن حيوانات اهلي از خانه دشوار و غيرعملي باشد، حداقل در مدت ۶ تا ۱۲ ماه ابتداي تولد يك كودك رعايت اين توصيه‌ها بايد مورد اهتمام و جديت قرار گيرد.
نكته:
نقش پيشگيرانه و درماني واكسن‌هاي ضدآلرژي(ايمونوتراپي) در آسم و ساير آلرژي‌ها مورد بحث و اختلاف نظر است. درمان فعلي و قابل دسترس آسم و آلرژي‌ها در اغلب موارد منجر به كنترل مناسب و قابل قبول بيماري مي‌گردد. استفاده از واكسن‌هاي ضدآلرژي موارد خاص داشته و در صورت عدم امكان اجتناب و پرهيز آلرژن‌ها و يا ناتواني داروها در كنترل علائم بيمار، با نظر پزشك متخصص آسم و آلرژي تجويز مي‌گردد. از موارد استفاده اين واكسن‌ها مي‌توان حساسيت به عواملي چون گرده‌ها گياهان مختلف، هيره‌ها، شوره بدن حيوانات يا برخي قارچ‌ها را نام برد. انجام حساسيت‌زدايي توسط واكسن‌ها ممكن است در مواردي مضر و حتي خطرناك باشد و لذا انجام آنها تنها توسط متخصصين و افراد آموزش ديده توصيه مي‌شود.
پيشگيري با استفاده از دارو
امروزه استفاده پيشگيرانه از داروها در بيماران مبتلا به آلرژي و به‌ويژه آسم جايگاه مهمي دارد. اين داروها غالباً كم ضرر هستند و در صورت تجويز توسط پزشك و انجام دستورات پيگيري بموقع خطري متوجه بيمار نخواهند ساخت. لذا ترس از اعتياد به داروهاي مزبور بي‌مورد و غيرعملي است و برعكس عدم مصرف داروهاي تجويز شده توسط پزشك، سبب تشديد و طولاني شدن بيماري خواهد شد.
برای ورود به بخش ۲ آسم بر روی تصویر زیر کلیک کنید
