Trigonella foenum – graecum L
خانواده : Papilionaceae
نام انگلیسی : Fenugreek , Fenugreek trigonella
نام فارسی : شنبلیله
شنبلیله Trigonella foenum – graecum L
شکل شناسی گیاه
یکساله ، علفی ، ایستاده ، تقریبا بدون کرک ، با ارتفاع ۱۵ – ۵۰ سانتی متر ، با ریشه عمودی است ، ساقه منفرد ، راست ، توخالی ، با انشعابات کم ، بدون کرک با شاخه های کوتاه ، برگدار می باشد. برگ سه برگچه ای ، متناوب ، دم برگدار ، ، با برگچه های بزرگ ، واژتخم مرغی یا پهن دراز ، در قاعده کنجی ، در بخش فوقانی دارای دندانه های ریز ، دررو کمی کرک دار ،گوشوارک ها کوچک ، کامل است. گل سفید رنگ ، نسبتا بزرگ ، به طول ۱۲ – ۱۵ میلی متر منفرد یا دوتایی ، بدون پایه ، واقع در کنار برگ ها کاسه کرک پو ش ف با دندانه های هم قد ، کوتاه تر از بخش لوله ای ، جام دارای درفش بسیار طویل تر از بال ها و ناو با رأس مدور ، میوه نیام ایستاده به طول ۰/۴ * ۷ – ۱۵ سانتی متر ، فشرده ، کمی کمانی و خم ، با رگ های طولی و منتهی به نوک با منقاری به طول ۲ – ۳ سانتی متر ، محتوی ۱۰ – ۲۰ دانه تخم مرغی ، تقریبا صاف ، قهوه ای یا حنایی رنگ می باشد. موسم گل دهی اردیبهشت تا تیر ماه است.
محل رویش
گیاه کمتر به حالت وحشی و خودرو دیده می شود و غالبا در بیشتر نقاط به طور وسیع کاشته می شود. شمال : لاهیجان ، شمال شرقی : خوی ، ارومیه ، دیز سیامک ، بخش مرکزی : اصفهان ، شرق : بلوچستان ، هیرود. سرزمین اصلی این گیاه آسیای جنوب شرقی است که از آنجا به تمام حوزه مدیترانه ، آسیای صغیر ، هندوستان ، چین ، ایران و اتیوپی انتقال یافته است.
قسمت مورد استفاده
دانه های رسیده خشک شده
زمان برداشت قسمت مورد استفاده
برداشت از نظر به دست آوردن دانه ، از اواسط تیر تا اوایل مرداد ماه یعنی موقعی که میوه ها کاملا می رسند انجام می گیرد. این گیاه شش هفته پس از کاشت به گل می رود. میوه معمولا ۴ تا ۵ هفته پس از گل دهی آماده برداشت می شود. فصل تابستان زمان مناسبی برای برداشت میوه است. تأخیر در برداشت سبب ریزش دانه می شود. برداشت میوه در روزهای گرم وخشک توصیه می شود.
نام تجاری دارو ساخته شده
ایران : پودر آنتی دیابتیک , جنرال تونیک , قطره و کپسول شیرافزا
فرانسه : Sthenorex , Fenugrene
موارد مصرف
- کاهش قند خون در بیماران دیابتی وابسته به انسولین ، کاهش سطح کلسترول(در افراد سالم کاهش سطح قند خون و کلسترول مشهود نمی باشد. )، تری گلیسیرید، چربی های با دانسیته پائین ، چربی های با دانسیته بالا، کاهش علائم التهاب معده
- درمان احتقان دستگاه تنفسی فوقانی و حساسیت
- مصرف موضعی برای درمان دردههای عضلانی ، نقرس و کمک به بهبود زخم های پوستی
- درمان بی اشتهایی
- درمان درد، ضعف و ادم ساق پا
- به صورت موضعی به عنوان ضماد برای التهابات منطقه ای
موارد مصرف مورد تأیید سازمان بهداشت جهانی بر اساس داده های بالینی
- به عنوان درمان کمکی در درمان هیپرکلسترولمی در مبتلایان به دیابت شیرین
- پیشگیری در درمان بیماری مسافرت
موارد مصرف مورد تأیید کمیسیون E
- مصرف خوراکی دانه گیاه برای بی اشتهایی
- مصرف موضعی ، به صورت ضماد برای التهاب موضعی
سایر موارد مصرف (در طب سنتی)
- نرم کننده ، مغذی
- مصرف موضعی برای درمان جوش ، سلولیت ، زخم های س، ساق پا ، اگزما ، سرفه مزمن ،التهاب نایژه ها ، تحریک ترشح شیر در مادران شیرده
- به صورت چای برای التهاب معده (سوء هاضمه ، بی اشتهایی ، زخم معده ، زخم های دهان)
- به عنوان تقویت کننده قوای جنسی ، ضد نفخ ، مدر ، قاعده آور
- درمان کولیک شکمی ، اسهال ، نقرس ، تب ، اختلالات کبدی ، سرماخوردگی
موارد منع مصرف
- افراد مبتلا به بیماری کبدی ، زخم های معده یا کاهش فشار خون شدیدبه دلیل ایجاد نیکوتینیک اسید باید از مصرف آن خودداری نمایند.
- حساسیت به گیاه
احتیاطات
عمومی
- در مصرف مکرر موضعی گیاه ، احتمال حساسیت وجود دارد.
- از آنجایی که دانه گیاه حاوی موسیلاژ فراوانی می باشد ، ممکن است به داروهای خوراکی متصل شده و جذب آن ها را مختل نماید. لذا بهتر است این گیاه با سایر داروها مصرف نشود. علاوه بر آن چون موسیلاژ مایعات را جذب می نماید بهتر است برای حرکت دانه های گیاه از دستگاه گوارش مقدار فراوانی آب مصرف می شود.
- در آمریکا مصرف این گیاه توسط FDA، در غلظت های کمتر از ۰/۰۵درصد ، بی خطر طبقه بندی شده است.
اثرات جانبی
- ایجاد بوی شربت افرا در ادرار
- سمیت کبدی شامل یرقان ، تهوع ، استفراغ ، افزایش بیلی روبین ، هیپوگلیسمی
- واکنش های آلرژیک در صورت مصرف خوراکی یا بخوردانه ها
- درماتیت تماسی (در مصرف موضعی) ، گرفتگی ،خس خس ، چشمان اشک آلود ، خواب رفتگی ، راش ، ورم عروقی
- نفخ شکمی ، اسهال
- خونریزی ، کبودی
مصرف در بارداری و شیردهی
- مصرف گیاه در دوران بارداری به دلیل توانایی بالقوه آن در سقط جنین و اثرات تحریکی بر رحم ممنوع می باشد.
- در طب سنتی برای القاء ترشح شیر در مادران شیرده به کار می رود اما در زمینه بی خطر بودن آن اطلاعاتی در دست نیست. بهتر است مادران شیرده از مصرف آن خودداری نمایند.
مصرف در کودکان
- چای گیاه (در مقادیر کم) در طب سنتی برای کاهش نفخ نوزادان و کودکان توصیه می شود.
- مصرف چای دانه گیاه در یک نوزاد ۵ هفته ای موجب بروز عدم هوشیاری مقطعی به مدت ۱۰ دقیقه شده است.
تداخلات دارویی
- مسدد های آدرنرژیک : احتمال افزایش اثر گشاد شدن عروق که منجر به کاهش فشار خون می شود.
- ضد انعقادها ، ضد التهاب های غیر اساروئیدی : افزایش زمان پروترومبین ،INR و خطر بالقوه خونریزی غیر طبیعی
- ضد دیابت (انسولین) : کاهش سطح گلوکز خون
- سولفین پیرازن ، پروبنسید : کاهش دفع اسید اوریک در ادرار توسط دارو
- پائین آورنده های کلسترول : تشدید اثر گیاه و دارو
- سایر داروها : به علت محتوای فیبری دانه های گیاه و احتمال اتصال به داروها ، ممکن است جذب آن ها تغییر یابد. بنابراین توصیه می شود از مصرف گیاه تا دو ساعت بعد از مصرف داروها اجتناب شود.
میزان مصرف
الف – خوراکی
- دانه های خرد شده ۶ گرم در روز با فرآورده های معادل آن
- دم کرده : مقدار ۰/۵ گرم دانه خرد شده در ۱۵۰میلی لیتر آب سرد به مدت ۳ ساعت خیسانده شود و پس از صاف کردن ، در صورت دلخواه به آن عسل اضافه گردد. چندین فنجان در روز می تواند مصرف شود.
- جوشانده : ۲۸ گرم دانه گیاه در ۴۷۰ میلی لیتر آب
- عصاره مایع (۱ : ۱ گرم در میلی لیتر ) : ۶ میلی لیتر
- عصاره خشک ( ۳ – ۴ : ۱ وزنی / وزنی) : ۱/۵ – ۲ گرم
- تنتور : ( ۱ : ۵ گرم در میلی لیتر ) : ۳۰ میلی لیتر
ب – موضعی
- حمام با گیاه : ۵۰ گرم دانه پودر شده در یک چهارم لیتر آب مخلوط کرده و به آب داغ وان اضافه شود.
- بخور : بخار دم کرده مائی داغ گیاه به طور عمیق باید استنشاق شود.
- لینمان : فرآورده های مایع حاوی دم کرده یا تنتور گیاه در امولسیون روغن گیاهی یا الکل به صورت موضعی همراه با مالش مصرف شود.
- پماد : فرآورده های نیمه جامد حاوی دم کرده یا تنتور گیاه در پایه ژل پترولیوم یا لانولین بدون آب و روغن های گیاهی به طور موضعی مصرف می شود.
- ضماد : خمیر نیمه جامد از ۵۰ گرم دانه های پودر شده در یک لیتر آب داغ تهیه و به صورت موضعی مصرف می شود.
