Valeriana officinalis L

خانواده :                                                       Valerianaceae

نام انگلیسی :         Valerian , Valerianae , Garden heliotrope

نام فارسی :                                     سنبل الطیب , علف گربه

سنبل الطیب Valeriana officinalis L

شکل شناسی گیاه

گیاه بوته ای استوار و چند ساله است. این گونه سامل سه واریته به نام های Latifolia , Media و Minor می باشد. ریشه دارای ریزومی کوتاه و استوانه ای شکل است. از ریزوم انشعاب های متعدد و استوانه ای شکل به طول ۱۰ – ۱۵ سانتی متر و به قطر ۲ – ۵ میلی متر خارج می شود. قسمت های خارجی ریشه قهوه ای روشن و قسمت های داخلی آن سفید رنگ است. در سال اول رویش ، برگ های طوقه ای تشکیل می شود. گیاهان پس از گذراندن سرمای زمستان ، در سال دوم به ساقه می روند. ارتفاع ساقه متفاوت و بین ۵۰ – ۱۵۰ سانتی متر می باشد. ساقه توخالی ، استوانه ای شکل و دارای شیارهای طولی بلندی است برگ ها به صورت متقابل نسبت به یکدیگر روی ساقه قرار می گیرند. برگ هاب پائینی دمبرگ بلندی دارند. در حالی که به تدریج به طرف بالا از طول دمبرگ ها کاسته می شود. گل ها دوجنسی ، سفید یا صورتی رنگ هستنند و از بوی مطبوعی نیز برخوردارند. هر گل دارای ۱ تا ۳ پرچم و جامی مرکب از ۵ گلبرگ پیوسته به تخمدان است که در زیر گل قرار می گیرد. میوه تخم مرغی شکل ، به رنگ قهوه ای روشن ف طول آن ۲ – ۵ و عرض آن ۱/۳ – ۱/۵ میلی متر می باشد. بذر یک قسمتی است و در قسمت های فوقانی آن ۱۰ تا ۱۵ شعاع پر مانند ظریف و کوپک (پاپوس)  وجود دارد. پاپوس ها و سبک بودن بذر سبب می شود تا بذرر های رسیده به سهولت از گیاه جدا و به اطراف پراکنده شوند. گیاه دیپلوئید و ۲n = 14 h است.

محل رویش

در ایران کاشته می شود و منشأ آن نواحی معتدل اروپا وآسیا (بین عرض های جغرافیایی ۴۱ و ۷۰ درجه) گزارش شده است. این گیاه در بلژیک ، انگلستان ، اروپای شرقی ، فرانسه ، آلمان ، هلند ، روسیه و ایالات متحده آمریکا کاشته می شود.

قسمت مورد استفاده

ریشه ، ریزوم و استولون های خشک شده

زمان برداشت قسمت مورد استفاده

ریشه گیاه مانند هر ریشه حاوی ماده مؤثره در اواخر دوره رویش (پاییز یا زمستان) از بیشترین مقدار مواد مؤثره برخوردار است. چنانچه نشاءها در پاییز به زمین اصلی منتقل شده باشند باید در فصل پاییز (مهر- آبان) سال بعد برداشت شوند. اگر نشاء ها در فصل بهار به زمین اصلی منتقل شده باشند به ندرت در فصل پاییز همان سال برداشت می شوند. در این صورت نیز توصیه می شود ریشه در فصل پاییز سال بعد برداشت شود.

نام تجاری دارو ساخته شده

ایران : پودر آلتیب ؛ قطره آنتی میگرن ؛ قرص روکش دار نوراگل والی فلور؛ محلول خوراکی رها ؛ کپسول سدامین ؛ والرین ؛ شربت والریک

آلمان : Sedonium , Euvegal Balance , Baldorm

سوئیس : Redormin , Valdispert , Valverde Sommeil

انگلیس : Phytorelax , Sedonium

موارد مصرف

• کمک کننده به هضم غذا ؛ درمان کمکی در اسپاسم عضلات صاف و درد های گوارشی با منشأ عصبی ؛ تحریک اشتها ؛ ضد نفخ
• مسکن درد ؛ کاهنده فشار خون ؛ بهبود دردهای قاعدگی و روده ای
• بهبود کیفیت خواب بدون ایجاد خواب آلودگی در روز یا اختلال در تمرکز یا عملکرد ، کوتاه کردن زمان به خواب رفتن و کاهش بیدار شدن در شب
• تسکین درد و اسپاسم عضلانی مثل کرامپ های شبانه ساق پا، درد پشت، دندان قروچه ؛ کاهش سردرد تنشی و اضطراب ؛ میگرن ؛ هیستری ؛ خستگی مفرط ؛ تب ؛ نورآلژی
• در مصرف موضعی به صورت افزودن به آب حمام برای بیقراری و اختلالات خواب

موارد مصرف مورد تأیید سازمان بهداشت جهانی بر اساس داده های بالینی

• به عنوان آرامبخش و خواب آور خفیف ، درمان تحریک پذیری عصبی و اختلالات خواب ناشی از اضطراب

سایر موارد مصرف (در طب سنتی )

• درمان صرع ، زخم های لثه ، تهوع ، کبد تنبل ، اختلالات دستگاه ادراری ، عفونت های قارچی واژن ، التهابات گلو
• قاعده آور ، ضد عرق ، ضد زهر ، مدر
• جوشانده آن برای سرماخوردگی
• باکتری کش ، تپش قلب ناشی از استرس

موارد منع مصرف

• بیمارانی که نسبت به گیاه حساسیت دارند.
• بیماران مبتلا به اختلال عملکرد کبدی
• از نظر تئوریکی گیاه می تواند اختلالات شیزوفرنی یا دو قطبی را تشدید نماید.

احتیاطات

عمومی

• گیاه ممکن است ایجاد خواب آلودگی نماید بنابراین از رانندگی و کار با ماشین آلات در صورت خواب آلودگی بهتر است پرهیز شود.
• اگرچه تداخلی بین گیاه و الکل نشان داده نشده است اما برای احتیاط بیشتر بهتر است بیماران از مصرف هم زمان نوشابه های الکلی یا سایر آرامبخش ها همراه با گیاه پرهیز نمایند. ،در صورت وجود صدمات وسیع پوستی یا ناخوشی های حاد پوستی ، بیماری شدید تب دار یا عفونی ، نارسایی قلبی یا هیپرتونی ، حمام کل بدن با افزودن اسانس یا عصاره گیاه تنها پس از مشورت با پزشک می تواند انجام گیرد.

اثرات جانبی

• مصرف طولانی مدت با اثرات جانبی خفیفی همراه است که شامل سردرد ، تحریک پذیری ، بیقراری ، بیخوابی و گشادشدن مردمک چشم می باشد.
• دوزهای بسیار بالای آن ممکن است ایجاد برادی کاری ، آریتمی ، کاهش حرکت روده ، سردرد ، تاری دید ، تهوع و پوکی استخوان نماید.
• در برخی از بیماران گیاه می تواند به جای آرامبخشی ، باعث تحریک بیش از اندازه گردد.
• سایر عوارض گیاه شامل خواب آلودگی صبحگاهی ، اختلالات گوارشی و آلرژی تماسی می باشد.
• علائم قطع مصرف شامل تحریک پذیری و کاهش خواب و سمیت کبدی می باشد.

مصرف در بارداری و شیر دهی

• بی خطر بودن گیاه در دوران بارداری ثابت نشده است بنابراین مصرف آن در این دوران توصیه نمی شود.
• از آنجایی که ترشح گیاه در شیر و اثرات آن بر نوزاد ثابت نشده است توصیه می شود در دوران شیردهی مصرف نشود.

مصرف در کودکان

• در کودکان کمتر از ۱۲ سال فرآورده های گیاه بهتر است بدون نظارت پزشک مصرف نشوند.

تداخلات دارویی

• ضد اضطراب ها ، خواب آورها، ضد دردها ، ضد صرع ها : افزایش اثرات
• آهن : محتوای تانیک اسید گیاه ،ممکن است باعث کاهش جذب آهن شود.
• مترونیدازول : افزایش حالت خواب آلودگی بیمار در هنگام بیدار شدن

میزان مصرف

• ریشه یا ریزوم خشک شده : ۲ تا ۳ گرم گیاه در یک فنجان آب به صورت دم کرده ۱ تا ۵ بار در روز حداکثر تا ۱۰ گرم در روز قابل مصرف می باشد.
• برای تسریع خواب و بهبود کیفیت خواب : ۴۰۰ – ۸۰۰ میلی گرم ریشه به صورت خوراکی تا ۲ ساعت قبل از خواب . برخی از بیماران برای بهبود قابل توجه به ۲ – ۴ هفته مصرف گیاه نیاز دارند.حاکثر میزان مصرف ۱۵ گرم در روز می باشد.
• برای بیقراری : ۲۲۰ میلی گرم عصاره به صورت خوراکی ۳ بار در روز
• چای : ۱ فنجان به صورت خوراکی ۲ – ۳ بار در روز و قبل از خواب
• تنتور : ( ۱ : ۵ در الکل ۴۵ – ۵۰%) : ۱۵ – ۲۰ قطره در آب چندین بار در روز
• اقزودنی به آب حمام : ۱۰۰ گرم ریشه را به ۲ لیتر آب داغ افزوده ، مخلوط کرده و به آب حمام اضافه می نمایند.