Zingiber officiale Rose
خانواده : Zingiberaceae
نام انگلیسی : Zanjabeel , zingiberis , Ginger
نام فارسی : زنجبیل , زنجفیل
گیاه دارویی زنجبیل،زنجفیل Zingiber officiale Rose
شکل شناسی گیاه
این گیاه دارای ارتفاع ۱۰۰ – ۱۲۰ سانتی متر و به علت داشتن ریزوم ، پایاست. از ریزوم منشعب این گیاه هر ساله ساقه های هوایی متعددی خارج می شوند که پوشیده از برگ های با آرایش متقابل اند. برگ های پایینی ساقه فاقد پهنک و منحصر به نیام اند ولی برگ های بالایی ، علاوه بر نیام و پهنک ، در حد فاصل آن دو زوائد زبانکی دارند. گل آذین در این گیاه وضع خاصی داردکه گاهی آن را اسکارپ گویند. این گل آذین از محورهای خاصی تشکیل می شود که در انتهای آن ها سنبله های فشرده مرکب از گل های واقع در کنار برگک های رنگین قرار دارند. دمگل های گل های این گل آذین دارای پیش برگ هایی هستند که ابتدا تمامی گل ها را در بر می گیرند. گل ها نامنطم و گل پوشی از دور چرخه بیرونی و درونی متمایز از هم به صورت کاسه و جام تشکیل می شود. چرخه بیرونی یا کاسه به شکل لوله نامنظمی است که در جلو شکافته است. جام به صورت لوله ای باریک و نامنظم و در انتها دارای سه لبه آزاد گسترده و سبز رنگ است که نافه در گلوی آن قرار می گیرد. نافه به طور نظری شامل دو چرخه سه پر از پرچم هاست ولی فقط یک پرچم پشتی از چرخه درونی بارور باقی می ماند و همچنین دو قطعه دیگر این چرخه تغییر کرده به هم می پیوندند و به صورت تیغه ای نسبتا بزرگ که همان لابل است در می آیند. لابل که دارای لبه سه بخشی است و مرکز گل را اشغال می کند ، رنگ بنفش درخشان و زیبایی دارد که در جلب حشرات گرده افشان به سوی گل نقش اساسی دارد . دو کیسه گرده پرچم بارور به ویله رابط وسیع به هم اتصال دارند. رابط مزبور بر اثر رشد و وسیع شدن زائده ای ناودانی شکل در بالای خامه بوجود آمده و آن را در بر می گیرد. بدیهی است چرخه بیرونی نافه در زنجبیل کاملا از بین می رود. برخی از مؤلفان ، لابل را در گل زنجبیل ناشی از تغییر شکل و به هم پیوستن سه قطعه چرخه بیرونی نافه و دو غده بزرگ نوشجای می دانند. تخمدان زیرین است و ساختاری مشابه تخمدان موز دارد یعنی دارای سه خانه محتوی تخمک های متعدد است. و در بالا به خامه ای باریک ( که در بخش زیرین زائده ناودانی شکل رابط قرار دارد) ختم می شود. دانه واجد زائده پوششی (آریل) و آلبومن مضاعف و یا به عبارت دیگر ، علاوه بر آلبومن عادی نشاسته ای ، دارای پریسپرمی است که آلبومن عادی را می پوشاند.
محل رویش
این گیاه در ایران نمی روید. این گیاه بومی جنوب شرقی آسیا و در شرق و در غرب نیمکره کاشته می شود. به صورت تجاری در آفریقا ، چین ، هندوستان و جامائیکا می شود و هندوستان بزرگترین تولید کننده زنجبیل می باشد.
قسمت مورد استفاده
ریزوم تازه یا خشک شده ریشه
زمان برداشت قسمت مورد استفاده
زمانی که گیاه ده ساله است ، ریزوم های گیاه از خاک برداشت می شوند
نام تجاری دارو ساخته شده
ایران : کپسول جین جی تون ، زینتوما ؛ قرص روکش دار و قطره آفرودیت
آلمان : Zintona، سوئیس : Zintona، انگلستان: Travel sickness , Zinaxin
موارد مصرف
- درمان سوء هاضمه ، نفخ ، کولیک ، استفراغ ، اسهال ، اسپاسم و سایر اختلالات معده ، تحریک اشتها
- حفاظت احتمالی معده در برابر زخم ناشی از استرس ، الکل و آسپیرین
- تونیک ، محرک جریان بزاق ، افزایش تونوس عضلات و حرکات روده
- تسکین منگی و اختلالات وستیبولار
- سرماخوردگی ، آنفولانزا ، آنتاگونیست مواد مخدر ، سردرد میگرنی
- ضد التهاب در درمان استئوآرتریت ، آرتریت ، روماتوئید و درد مزمن غضلانی
- گلودرد ، احتقان لگن ، کرامپ های قاعدگی ، تأخیر قاعدگی
- درمان هیپرکلسترولمی ، سوختگی ، زخم ، افسردگی ، ناتوانی جنسی ، سمیت کبدی ، عامل ضد تومور در بیماران سرطانی
- آنتی اکسیدان ، درمان بیماری های میکروبی و انگلی
موارد مصرف مورد تأیید سازمان بهداشت جهانی بر اساس داده های بالینی
- پیشگیری از تهوع و استفراغ بیماری مسافرت ، تهوع پس از عمل جراحی ، استفراغ شدید در بارداری و دریازدگی
موارد مصرف مورد تأییدکمیسیون E
- سوء هاضمه و پیشگیری از بیماری حرکت
سایر موارد مصرف (در طب سنتی)
- معرق ، صفراآور، محرک گردش خون ، گشادکننده عروق محیطی ، خلط آور، ضد عفونی کننده
- درمان آب مروارید , دندان درد , بیخوابی , کچلی ,هموروئید , افزایش طول عمر , قابض
موارد منع مصرف
- مورد منع مصرف شناخته شده ای ندارد.
احتیاطات
عمومی
- به علت خاصیت صفراآوی توصیه می شود در بیماران مبتلا به سنگ کیسه صفرا بدون مشورت با پزشک مصرف نشود.
- بیمارانی که از داروهای ضد انعقاد استفاده می نمایند یا بیماران مبتلا به اختلالات انعقادی خون بهتر است قبل از خودردرمانی با گیاه با پزشک مشورت نمایند.
- در صورت حساسیت به گیاه از مصرف آن پرهیز شود.
- بیمارانی که از داروهای مضعف دستگاه عصبی مرکزی یا ضد آریتمی ها استفاده می نمایند باید در مصرف گیاه احتیاط نمایند.
اثرات جانبی
- مصرف موضعی ممکن است در بعضی از بیماران ایجاد تحریک نماید.
- در صورت مصرف با معده خالی و یا در دوز های بالا می تواند اختلالات گوارشی ایجاد نماید.
- سایر عوارض مصرف دوزهای بالای آن شامل تضعیف سیستم اعصاب مرکزی ، آریتمی قلبی و افزایش زمان خونریزی است.
- درماتیت تماسی در نوک انگشتان در بیماران حساس گزارش شده است.
مصرف در بارداری و شیر دهی
- مصرف گیاه در دوران بارداری مورد بحث بوده ، اما مصرف آن در حد مقادیر غذایی در این دوران بی خطر می باشد.
- ترشح گیاه در شیر مشخص نشده است.
مصرف در کودکان
- مصرف گیاه در کودکان زیر ۶ سال توصیه نمی شود.
تداخلات دارویی
- ضد انعقادها ، ضد پلاکت ها : به علت اثر گیاه روی فعالیت پلاکتی بهتر است در مصرف هم زمان گیاه با دارو ها دقت شود.
- ضد پرفشاری خون ها : کاهش اثر دارو
- داروهای شیمی درمانی : گیاه باعث کاهش تهوع ناشی از دارو می گردد.
- بلوک کننده گیرنده های H2 ، مهار کننده پمپ پروتون : گیاه به علت افزایش ترشح شدید اسید می تواند باعث کاهش اثر بخشی دارو گردد.
- پائین آورنده های قند خون : افزایش احتمال هیپوگلیسمی
- بیهوش کننده های عمومی : گیاه اثرات جانبی پس از بیهوشی (تهوع و استفراغ) را کاهش می دهد.
میزان مصرف
- به عنوان ضد استفراغ : ۲ گرم پودر تازه به صورت خوراکی همراه با مقداری مایعات ، دوز توصیه شده روزانه ۲ – ۴ گرم پودر ریزوم خشک شده می باشد.
- برای آرتریت : ۱ – ۲ گرم در ورز
- برای تهوع ناشی از شیمی درمانی : ۱ گرم قبل از شیمی درمانی
- برای سردرد میگرنی یا آرتریت : تا ۲ گرم روزانه
- برای بیماری مسافرت : ۱ گرم خوراکی ۳۰ دقیقه قبل از مسافرت سپس ۰/۵ – ۱ گرم هر ۴ ساعت . مصرف گیاه می تواند ۱ – ۲ روز قبل از مسافرت شروع شود.
- دم کرده : ۰/۵ – ۱ گرم گیاه در آب جوش در ظرف دربسته ریخته می شود و بعد از ۵ دقیقه صاف می شود (یک قاشق مربا خوری برابر ۳ گرم گیاه می باشد)
- عصاره مایع (۱ : ۱ گرم در میلی لیتر) : ۰/۲۵ – ۱ میلی لیتر ۳ بار در ورز
- تنتور (۱ : ۵ گرم در میلی لیتر): ۱/۲۵ – ۵ میلی لیتر ۳ بار در روز
