Foeniculum vulgare Miller

خانواده :                              Umbellirerae

نام انگلیسی :     Common fennel /Fennel

نام فارسی :                                  رازیانه

گیاه دارویی رازیانه Foeniculum vulgare Miller

شکل شناسی گیاه

گیاه علفی و چند ساله است . دارای ریشه ای غده ای ، دوکی شکل ، مستقیم و به رنگ سفید مات است. ساقه قائم ، استوانه ای سبز روشن ،به ارتفاع ۱۵۰ – ۲۰۰ سانتی متر و منشعب می باشد. برگ ها به رنگ سبز تیره ، متناوب ظریف و دارای بریده گی های کم و بیش عمیق هستند. گل های کوچک و زرد رنگ گیاه در انتهای ساقه های اصلی و فرعی و به صورت مجتمع در چتر مرکب قرار می گیرند. میوه گیاه به طول ۶ – ۱۰ و به عرض ۲ – ۳ میلی متر ، دوکی شکل با دو انتهای باریک و رنگ آن سبز یا قهوه ای روشن می باشد .

گیاهی افراشته و دائمی  ( گاهی دوساله و به ندرت یک ساله) معطر ، دارای ریشه ای غده ای است. برگ های قاعده ای به ابعاد ۱۵*۳۰ سانتی متر ، سه گوش – تخم مرغی ، ۳ – ۴ بار منشعب ، آخرین قطعه برگ به ابعاد ۰/۵ *۴۰ میلی متر ، دمبرگ پهن ، نیام مانند تعداد برگ های موجود بر روی ساقه اندک و از لحاظ شکل شبیه برگ های قاعده اما کوچکتر از آن هاست.چتر ها حاوی ۱۸ – ۲۵ گل ، نامساوی به طول ۱۰- ۴۰ سانتی متر طول و دم گل ها ۱ – ۷ میلی متر طول دارد. گلبرگ ها واژتخم مرغی و حدودا ۱ میلی متر طول دارد و در انتها چاله دار و عمیق هستند.

محل رویش

در ایران در شمال : رحیم آباد بین فارسیان و شاه پسند ، تپه مراوه در هراز ، آذربایجان : تبریز ، کردستان ، کرمان : ده بکری و خراسان به صورت خودرو می روید. در حال حاضر در اکثر نقاط جهان مثلا در جنوب و مرکز اروپا ، کشورهای آسیایی ( هند ، ژاپن ، چین) و بسیاری از کشورهای آفریقایی و همچنین در برزیل و آرژانتین زمین های زراعی وسیعی زیر کشت رازیانه قرار می گیرند.

قسمت مورد استفاده

دانه و میوه رسیده

زمان برداشت قسمت مورد استفاده

میوه های رازیانه به طور هم زمان نمی رسند پس از رسیدن از گیاه جدا و به اطراف پراکنده می شوند. از این رو قبل از ریزش باید محصول را برداشت نمود. معمولا برداشت محصول آن کم و بیش مشکل است. زمان مناسب برای برداشت محصول در سال اول رویش اوایل مهر ماه می باشد. در حالی که در سال دوم و سوم این زمان به اوایل شهریور تغییر می یابد. محصول را می توان در دو مرحله برداشت کرد و به مدت ۷ – ۱۴ روز روی زمین باقی می مانند (این مدت به وضعیت آب و هوای منطقه بستگی دارد). در مرحله دوم این اندام ها را با کمباین برداشت و بذر را از سایر قسمت ها جدا می نمایند. در صورت نا مساعد بودن هوا و رطوبت بالا ، برداشت در دو مرحله توصیه نمی شود.

نام تجاری دارو ساخته شده

ایران : قطره آنتی میگرن ، آوی پکت ، فنلین ، سنکل ، توسیون ؛ پودر کارامین ،کارمیناتیف ، جنرال تونیک ، گاسترولان ؛ قطره غیر خوراکی بخور طبی دینه ؛ قطره و کپسول شیرافزا؛ محلول خوراکی کاراوی ، میکسچر ، گریپ واتر،؛ محلول غیر خوراکی ( دینه) اکالیپتوس ؛ قرص روکش دار سنالین ۷/۵؛ قرص جویدنی –  مکیدنی متازین ،رازین ؛ گرانول رگلیس معطر ؛ شربت تیمیان

موارد مصرف

• درمان علامتی سوء هاضمه و نفخ
• به عنوان خلط آور ضد عفونی کننده در التهاب خفیف دستگاه تنفسی فوقانی ؛ درمان سرفه و التهاب نایژه ها
• درمان درد ناشی از فتق کشاله ران و قاعدگی دردناک
• مدر ، افزاینده شیر مادر ، قاعده آور ،تسهیل زایمان ، افزاینده میل جنسیی
• به صورت موضعی به عنوان ضد میکروب ( از جمله در زمان التهاب لثه)

موارد مصرف مورد تأیید کمیسیون E

• درمان اختلالات اسپاسمی خفیف دستگاه گوارشی ، احساس پری شکم ، نفخ
• آبریزش دستگاه تنفسی فوقانی در کودکان

سایر موارد مصرف (در طب سنتی)

• درمان کولیک ،سوء هاضمه ، سندرم روده تحریک پذیر ، التهاب معده ، کم اشتهایی ، یبوست ، اسهال
• درمان التهاب پلک و ملتحمه
• درمان التهاب نایژه ها و تنگی نفس ، عفونت های دستگاه تنفسی ، تب
• درمان دیابت ، درد ، سردرد ، عفونت های دستگاه ادراری
• به عنوان تقویت کننده قوای جنسی ، قاعده آور ، افزاینده شیر مادر ، ضد کرم ، کرم کش

موارد منع مصرف

• مصرف میوه های گیاه در افراد حساس به گیاهان خانواده چتریان ممنوع می باشد.
• مصرف گیاه در بیماران مبتلا به سرطان های وابسته به استروژن ممنوع می باشد به دلیل این که معتقدند آنتول و دیگر ترپنوئید های موجود در گیاه دارای اثرات شبه استروژن می باشند.

احتیاطات

عمومی

• افرادی که به آنتول حساسیت دارند و افرادی که دارای سابقه تشنج می باشند بهتر است از مصرف گیاه اجتناب نمایند.
• مبتلایان به دیابت بهتر است شربت عسلی گیاه را به دلیل محتوای قند ان با احتیاط مصرف نمایبند.
• اسانس خالص حاصل از میوه های گیاه می تواند باعث التهاب گردد و اثر تحریکی بر دستگاه گوارش داشته باشد.

اثرات جانبی

• تشنج ، تهوع ف استفراغ ، ارم ریوی (نادر) و هذیان  گویی  ( در صورت مصرف اسانس)
• درماتیت تماسی ؛ فتودرماتیت ؛ واکنش های آلرژیک ؛ آسم (در موارد نادر)
• تومور (استراگول ،یکی از ترکیبات اسانس در حیوانات ایجاد تومور نموده است)

مصرف در بارداری و شیردهی

• تنها دم کرده های آبی گیاه در دوزهای توصیه شده می توانند در دوران بارداری و شیردهی استفاده شوند.
• فرآورده های حاوی اسانس یا عصاره های الکی گیاه بهتر است در دوران بارداری و شیردهی استفاده نشوند . اثرات خفیف استروژنی و ضد بارداری انتول (ترکیب اصلی گیاه) در موش صحرایی اثبات شده است.

مصرف در کودکان

• مصرف اسانس گیاه در نوزادان و نوپایان به دلیل خطر اسپاسم حنجره ،تنگی نفس و تحریک سیستم عصبی مرکزی ممنوع می باشد.
• اطفال کم سن بهتر است از مصرف گیاه اجتناب نمایند.

تداخلات دارویی

• سیپروفلوکاسین : در صورت مصرف هم زمان گیاه و دارو در موش های صحرایی ، فراهمی زیستی دارو به طور قابل توجهی کاهش می یابد.
• داروهای کاهنده آستانه تشنج ، ضد تشنج ها : افزایش خطر تشنج

میزان مصرف

•  ذوز روزانه بزرگسالان : ۵ – ۷ گرم میوه خرد شده به صورت دم کرده یا فرآورده های مشابه
• دوز متوسط روزانه کودکان : تا یک سالگی  ۱ – ۲ گرم میوه خرد شده به صورت دم کرده ؛ ۱ – ۴ سالگی ۱/۵ – ۳ گرم ؛ ۴ – ۱۰ سالگی ۳ – ۵ گرم ؛ ۱۰ – ۱۶ سالگی به اندازه دوز بزرگ سالان

• اسانس ۰/۱ – ۰/۶ میلی لیتر به صورت خوراکی در روز ( معادل ۰/۱ – ۰/۶ گرم گیاه)
• شربت عسل گیاه (۰/۵ گرم اسانس در ۱ کیلو گرم شربت ): ۱۰ – ۲۰ گرم به صورت خوراکی در روز
• دم کرده : ۱ – ۳ گرم دانه در ۱۵۰ میلی لیتر آب ، ۲ – ۳ بار در ورز بین وعده های غذایی
• عصاره مایع (۱:۱ گرم در میلی لیتر): ۱ – ۳ میلی لیتر ، ۲ – ۳ بار در روز بین وعده های غذایی
• تنتور : (۱ : ۵ گرم در میلی لیتر ):۵ – ۱۵ میلی لیتر ، ۲ – ۳ بار در روز بین وعده های غذایی
• عصاره خشک ( ۳/۹ – ۴/۹ : ۱ وزنی – وزنی) ۰/۲ – ۰/۷ گرم ، ۲ – ۳ بار در روز بین وعده های غذایی