Eucalyptus globulus Labill

خانواده :                                  Myrtaceae

نام انگلیسی :          Blue gum /Eucalyptus

نام فارسی :                             اکالیپتوس

اکالیپتوس Eucalyptus globulus Labill

شکل شناسی گیاه

درختی بلند با پوست تنه نرم و به رنگ خاکستری – نقره ای یا کمرنگ که ارتفاع آن به ۳ – ۲۰ متر می رسد. برگ های جوان درخت و برگ های اولیه بدون پاپک متقابل ، تخم مرغی – مستعطیلی شکل با قاعده قلبی شکل ، برگ های قدیمتر نوک تیز و باریک و دراز و به طول ۳۰ سانتی متر می باشند. گل ها دارای دمگل خیلی کوتاه ، تقریبا چتری و گاهی اوقات ۲ – ۳ تایی در یک دسته است. کاسه گل لوله ای دوتایی ، لوله خارجی ، زودافت ، نرم و زگیل مانند است. پرچم ها دارای ۱/۵ سانتی متر طول می باشند. میوه به صورت مخروط وارونه ، بدون زاویه و به قطر ۲ – ۲/۵ سانتی متر می باشد.

پوست نقره ای درخت هر ساله به صورت ورقه جدا شده و قطعه قطعه می گردد ، ولی بعد رنگ آن زرد می شود و در قسمت یقه دائمی می گردد. برگ هاب اولیه و کامل دارد. گل آذین آن گاه بدون پایک و گاه دارای پایک کوتاه است. غنچه آن به ابعاد ۲۰ – ۳۰ میلی متر ، کبود ، بدون پایک ، سرپوش ، نیمه کروی پهن ، نوکدار ، ضخیم و زگیل دار و کوتاه تر از نهنج ان است. نهنج آن زگیل دار ، چهار گوش و مخروطی پهن است. پرچم گیاه به صورت بساک گردان ، تخم مرفی و وارونه است که به وسیله شکاف های موازی عریض باز می شود. میوه آن بدون پایک یا با پایک کوتاه و خمیده ، کروی تا مخروطی پهن می باشد و چهار نوار زیگیل دار آن کاملا مشخص است. سطح میوه  دارای شیارهای کوچک است. دریچه ۳ – ۵ عدد ، گاهی ۶ عدد و کما بیش هم سطح حلقه نهنج می باشد. بذر سیاه رنگ و گاهی مایل به قهوه ای دارد. قطر بذر به ابعاد ۱/۵ میلی متر می رسد. زمان گلدهی این گونه خرداد ماه تا آبان ماه است.

محل رویش

گونه های اکالیپتوس بیشتر در زمین های باتلاقی ، مرداب ها بر حسب نوع گونه اکالیپتوس در آب و هوای نیمه خشک و نیمه مرطوب ، خاک نسبتا آهکی و ماسه ای بهتر رشد می تماید. این گونه در برخی از نواحی شمالی ایران و به تعداد کم کاشته شده است. این گیاه بومی شرق استرالیا و تاسمانی است. انتشار عمومی ان در مناطق تحت حاره ، اروپا ، آفریقای شمالی و آمریکای جنوبی است. در ایران در شرق دریا ی خزر : (میانکاله) ، غرب در یای خزر ( هشتپر ) ، پیلمبرا ، سراوان ، خوزستان و فارس ( گربایگان) کشت شده است.

قسمت مورد استفاده

برگ های خشک شده ، روغن فرار استخراج شده از برگ های تازه

زمان برداشت قسمت مورد استفاده

دوره برداشت اکالیپتوس به نوع گونه ، کیفیت رویشگاه ، تراکم جنگل و نوع محصول قابل مصرف در بازار بستگی دارد. بهترین زمان محصول برداری برگ ها در مرداد ماه و مهر ماه است. برگ ها از قسمت های مسن تر گیاه جمع آوری می شوند.

نام تجاری دارو ساخته شده

ایران : قطره آوی پکت ؛ پودر ؛ قطره و محلول غیر خوراکی اکالیپتوس ؛ قرص مکیدنی لیکوفار ؛ شربت تیمیان

آلمان : Gelodurat / Exeu / Eucotol / Aspecton Eukaps

سوئیس : Nicobrevin N

موارد مصرف

• برگ : به عنوان اسپکتورانت برای درمان علامتی التهاب خفیف دستگاه تنفسی و نایژه ها ، درمان علامتی  آسم ، تب و التهاب گلو
• اسانس : درمان علامتی آلریزش و سرفه ، به عنوان یکی از ترکیبات پرکننده های کانال ریشه دندانی به ثورت موضعی در درمان مشکلات روماتیسمی

موارد مصرف مورد تأیید کمیسیون E

• مصرف خوراکی برگ اکالیپتوس برای آبریزش دستگاه تنفسی فوقانی
• مصرف موضعی روغن فرار گیاه برای مشکلات روماتیسمی

سایر موارد مصرف (در طب سنتی)

• در مان التهاب مثانه ، دیابت ، التهاب معده ، بیماری کلیوی ، التهاب گلو ، لکوره ، مالاریا ، کورک ، عفونت قارچ پوست ، سینوزیت ، زخم ، جراحت پوستی ، التهاب میزراه و التهاب واژن
• سرفه ، بیماری های سینوس های پیشانی ، آنفولانزا ، خشونت صدا ، مخملک و سرخک در مراحل ابتدایی ابتلا به بیماری
• ضد درد روده ای ،  درمان آکنه ، خونریزی لثه ، سوزاک ، مشکلات کبد و کیسه صفرا ، فقدان اشتها ، نورالژی ، زخم های با بهبود کند و سیاه سرفه
• مصرف موضعی برای بهبود احتقان بینی ناشی از سرما خوردگی

موارد منع مصرف

• بهتر است گیاه به صورت خوراکی در بیماران مبتلا به التهاب دستگاه گوارش ، بیماری کیسه صفرا و اختلال عملکرد کبدی مصرف نشود.
• به صورت موضعی در ناحیه صورت نوزادان و کودکان ، به علت خطر اسپاسم شدید نایژه ای نباید مصرف شود.
• در بیماران حساس به اکالیپتوس نباید مصرف شود.

احتیاطات

عمومی

حامل های روغنی اسانس برای مصرف به صورت اسپری بینی مناسب نیستند ، به این دلیل که چنین حامل هایی حرکت مژک ها را مهار می کنند و ممکن است باعث پنومونی چرب شوند.

اثرات جانبی

•  مصرف خوراکی مقدار بسیار زیاد برگ گیاه می تواند ایجاد تهوع ، استفراغ و اسهال نماید.
• چندین مورد کهیر ، درماتیت تماسی و تحریک پوستی با مصرف مقادیر درمانی گزارش شده است.
• موارد مسمومیت در کودکانی که به طور اتفاقی اسانس گیاه را به صورت خوراکی مصرف نموده اند گزارش شده است. علائم مسمومیت شامل کاهش سطح هوشیاری ، خواب آلودگی ، بیهوشی به صورت وابسته به دوز می باشد. علائم گزارش شده دیگر عبارتند از سوزش سر دل ، تهوع ، استفراغ ، گیجی ، ضعف عضلانی ، تنگ شدن مردمک چشم، احساس خفگی ، سیانوز ، هذیان گویی و تشنج
• واکنش های آلرژیک بعد از مصرف خوراکی ۲۰ قرص مکیدنی اسانس گزارش شده است. دوز حداقل ۳/۵ میلی لیتر اسانس کشنده می باشد.
• در دستگاه تنفس حمله شبه آسم می تواند ایجاد نماید.

مصرف در بارداری و شیر دهی

بهتر است گیاه در دوران بارداری و شیر دهی بدون تجویز پزشک استفاده نشود.

مصرف در کودکان

• بهتر است گیاه به صورت خوراکی در کودکان استفاده نشود.
• به صورت موضعی نیز در صورت به خصوص نوزادان و کودکان کم سن منع مصرف دارد و باید دور از دسترس کودکان قرار گیرد.

تداخلات دارویی

• ضد دیابت ها : افزایش اثرات
• سایر موارد : روغن فرار گیاه ممکن است آنزیم های دخیل در متابولیسم داروها را القا نموده و در نتبجه اثر داروها کاهش می یابد

میزان مصرف

الف – خوراکی

• ۴ – ۶ گرم برگ خرد شده به صورت دم کرده ، یا ۰/۳ – ۰/۶ گرم رو غن فرار حاصل از گیاه در روز و یا سایر فرآورده های جانیلوسی معادل ، در صورتی که توصیه دیگری نباشد.
• دم کرده : ۲ – ۳ گرم در ۱۵۰ میلی لیتر آب ف دو بار در روز
• عصاره مایع : ( ۱:۱ گرم در میلی لیتر) ۱۰ – ۱۵ میلی لیتر ، دو بار در روز
• تنتور : (۵:۱ گرم در میلی لیتر) ۱۰ – ۱۵ میلی لیتر ، دو بار در روز
• عصاره خشک ( ۴/۵ – ۵/۵ : ۱وزنی /وزنی) : ۰/۳۶ – ۰/۶۷ گرم دو بار در روز

ب- موضعی

• ۴ – ۶ پرم برگ خرد شده در روز به صورت دم کرده و سایر فرآورده های جانیلوسی ، در صورتی که توصیه دیگری نباشد.
• بخور : استنشاق عمیق بخار حاصل از دم کرده مایع داغ
• پماد : فرآورده های نیمه جامد حائی ۵ – ۲۰ در صد روغن فرار به صورت موضعی
• تنتور : هیدروالکلی حاوی ۵ – ۱۰ درصد روغن فرار