Glycyrrhiza glabra L
خانواده : Papilionceae
نام انگلیسی : Liquoric /Licorice
نام فارسی : شیرین بیان / شیرین بنان
گیاه دارویی شیرین بیان Glycyrrhiza glabra L
شکل شناسی گیاه
بوته هایی با بن چوبی ،پایا به ارتفاع ۵۰ – ۱۰۰ سانتی متر ، فاقد کرک ، سبز رنگ، بسیار پلی مرف است. برگ شانه ای با ۴ – ۵ جفت برگچه ،دم برگ اصلی در انتهای منتهی به یک برگچه منفرد ،برگچه ها نسبتا چسبناک ، تقریبا بدون کرک یا در سطح رویی پوشیده از غده های ریز سفید و لزج ، در دو انتهای باریک ، تقریبا نوکدار است. گل آبی ، آبی متمایل به ارغوانی دارای کاسه دو لبه با تقیسمات خطی ، نیزه ای ، لبه آزاد آن برابر یا طویل تر از بخش پیوسته لوله ای ست. جام شامل درفش باریک و بال ها و ناو نوک تیز است. میوه نیام ،فاقد کرک ، در دو کناره باریک ، دراز پهن یا خطی کشیده ، شامل ۳ – ۶ دانه است. موسم گل دهی در گیاه خرداد – تیر ماه است.
محل رویش
آذربایجان (ارومیه – تبریز ) بین شیراز و اصفهان ،کرمان ،اراک ،کرمانشاه ،خراسان ،تهران و اطراف (سرخه – حصار – جاجرود) مسیر قزوین به منجیل و رستم آباد ،رشت. شیرین بیان به صورت گسترده ای در ایران و عراق رشد می کند و در اروپا به نام شیرین بیان ایران مشهور است.
قسمت مورد استفاده
ریزوم و ریشه خشک شده
زمان برداشت قسمت مورد استفاده
ریشه های گیاهان ۳ – ۴ ساله را در فصل پاییز و اوایل زمستان برداشت نموده و پس از شستشو ، خشک کردن ، به قطعات ۱۰ – ۳۰ سانتی متر بریده و در محل عاری از رطوبت نگهداری می کنند.
نام تجاری دارو ساخته شده
ایران : قرص د – ریگلس ، گاسترودین ف رگلیسیدین ؛ قرص جویدنی -مکیدنی ماسومنت ، متازین ، رازین ؛ قرص مکیدنی آلتادین ،لیکوفار ؛ پودر آنتی دیابتیک ، شیرینوش ؛ پماد انوکسولون ؛ گرانول رگلیس معطر
آلمان : Ulgatrin Neu / Suczulen mono / Lakriment Neu
موارد مصرف
- درمان گلودرد ، خلط آور و درمان سرفه و ترشحات نایژه ای
- پیشگیری و در مان زخم های معده و اثنی عشر ، سوء هاضمه
- ضد التهاب در درمان واکنش های آلرژیک ، روماتیسم و آرتریت
- پیشگیری از سمیت کبدی
- درمان سل و نارسایی آدرنوکورتیکال
موارد مصرف مورد تأیید کمیسیون E
مصرف خوراکی ریشه شیرین بیان در آبریزش دستگاه تنفسی فوقانی و زخم های معده و اثنی عشر
سایر موارد مصرف (در طب سنتی)
- ملین قاعده آور ، ضد بارداری ، افزاینده شیر مادر ، داروی ضد آسم ، عامل ضد ویروس
- درمان پوسیدگی دندان ، سنگ کلیه ، بیماری قلبی ، صرع ، بی اشتهایی ، آپاندیس ، منگی ، کزاز ، دیفتری ، مار گزیدگی ، هموروئید
موارد منع مصرف
بیماران مبتلا به افزایش فشار خون ، بیماران کلستاتیک یا سیروز کبدی ، هیپوکالمی یا نارسایی مزمن کلیوی
احتیاطات
عمومی
- مصرف طولانی مدت بیش از ۶ هفته و در دوز های بالای گیاه (بیش از ۵۰ گرم در روز) ممکن است باعث احتباس آب و تورم دست ها و پاها ، کاهش دفع سزیم و افزایش دفع پتاسیم گردد.همچنین ممکن است فشار خون را افزایش دهد.
- در صورتی که گلودرد و سرفه بیمار بیش از ۳ روز ادامه یابد بهتر است بیمار با پزشک مشورت نماید.
- توصیه می شود بیماران حساس به گیاه یا افرادی که مبتلا به آریتمی ، دیابت ، گلوکوم ، حوادث عروق مغزی و بیماری های قلبی هستند از مصرف آن اجتناب نمایند.
اثرات جانبی
- در مصرف طولانی ( بیش از ۶ هفته) و دوز های بالا (بیش از ۵۰ گرم)می تواند ایجاد آلدوسترونیسم کاذب نماید که شامل تخلیه پتاسیم از بدن ،احتباس سدیم ،ادم ،افزایش فشار خون و افزایش وزن می باشد.
- در موارد نادر میوگلوبینوری و میوپاتی می توانند بروز نمایند. اثرات جانبی دیگر آن شامل خواب رفتگی یا سوزش و فلج حسی ، نارسایی قلبی ، آریتمی و کرامپ های عضلانی می باشد.
مصرف در بارداری و شیر دهی
اثرات استروژنی و مینرالوکورتیکوئیدی ، همچنین وجود گزارشاتی مبنی بر تولد نوزاد نارس در نتیجه مصرف گیاه ، موجب منع مصرف گیاه در دوران بارداری و شیردهی شده است.
مصرف در کودکان
بی خطر بودن و کارایی گیاه در کودکان به اثبات نرسیده است.
تداخلات دارویی
- دیورتیک های تیازیدی و قوس هنله و گیلوکوزیدهای قلبی : به دلیل افزایش از دست دادن پتاسیم ، مصرف طولانی مدت گیاه با این داروها توصیه نمی شود.
- ضد پرفشاری خون ها : کارایی این داروها کاهش مییابد.
- کورتیکواستروئیدها : گیاه موجب تشدید اثرات کورتیکواستروئید های موضعی و خوراکی می شود.
- ضد آریتمی ها (پرومائین آمید ، کینیدین) : ایجاد هیپوکالمی و خطر اریتمی
- اسپیرونولاکتون ، آمیلوراید : از مصرف هم زمان گیاه و دارو باید خودداری نمود.
- داروهای ضد بارداری خوراکی: افزایش فشار خون ، ادم ، هیپوکالمی
- ملین ها : افزایش دفع پتاسیم توسط گیاه ، موجب افزایش آثار سمی دارو شده و ممکن است منجر به گیجی ،ضعف و اختلال ریتم شود.
- پایین آورنده های قند خون : گیاه می تواند باعث کاهش تحمل گلوکوز شود.
- وارفارین : افزایش INR ، گیاه ممکن است باعث مهار فعالیت پلاکتی شود.
- آنتی بیوتیک ها : مهار فلور میکروبی روده توسط دارو کاهش می یابد.
- آسپیرین : کاهش خونریزی معده ناشی از دارو
میزان مصرف
خورلکی
- پودر ریشه گیاه : ۵ – ۱۵ گرم در روز معادل ۲۰۰ – ۸۰۰ میلی گرم گیلیسیریزین (حداکثر ۴ – ۶ هفته)
- دم کرده یا جوشانده : ۲ – ۴ گرم در ۱۵۰میلی لیتر آب ، بعد از غذا ۳ بار در روز
- عصاره مایع : (۱ :۱ گرم در لیتر) ۴ – ۲ میلی لیتر بعد از غذا ۳ بار در روز
- عصاره خشک شده (۵ – ۶ : ۱ وزنی / وزنی) : ۰/۳۳ – ۰/۸ گرم بعد از غذا ۳ بار در روز
