Mentha piperita
خانواده : Labiataeb
نام انگلیسی : Black Mint / Lamb – mint /Peppermint
نام فارسی : نعناع
گیاه دارویی نعناع Mentha piperita
شکل شناسی گیاه
این گونه دورگه از تلفیق دو گونه اسپیکاتا ( M.spicata) و اکواتیکا (M.aquaticap) به وجود آمده است که این گونه با M.viridis مترادف می باشد. گیاهی علفی و چند ساله ، اندام های هوایی آن تحت تأثیر سرمای زمستان خشک می شوند. ریشه دارای ضخامت ۳ – ۴ میلی لیتر ، ریشه رست ها (استولون ها) و ریزوم ها دارای گره های متعددی هستند که محل رویش ریشه های باریک ودر نتیحه تشکیل گیاهان کوچک در اطراف پایه مادری می باشند. اندام های زیرزمینی نعناع به رنگ سفید و نازک به طول ۵ – ۲۰ سانتی متر است. نعناع دارای ساقه ای چهارگوش ، طول ساقه متفاوت و بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه و بین ۳۰ – ۱۰۰ سانتی متر می باشد. برگ ها بلند به طول ۳ – ۹ و عرض ۱ – ۳ سانتی متر ، بیضی شکل ، پهن و در کناره ها دندانه دار و به رنگ سبز تیره مشاهده می شوند.رگبرگ ها به رنگ آبی و در پهنک برگ دارای انشعاب های فراوانی هستند. حفره های محتوی اسانس در هر دو طرف برگ وجود دارد. گل های نعناع بنفش روشن و به صورت خوشه های مجتمع روی چرخه هایی قرار دارند که هر چرخه مرکب از ۶ تا ۷ گل است. عمر گل ها بسیار کوتاه و مدت کمی پس از تشکیل از گیاه جدا می شوند. میوه کپسول ، کوچک و به رنگ قرمز تیره است. گل ها اوایل تابستان (تیرماه) به وجود می آیند. پس از اولین برداشت ، چنانچه شرایط اقلیمی مناسب باشد ، گیاهان مجددا به گل می نشینند.
محل رویش
شمال غربی: تبریز ،ارومیه ، خوی دیزیسامک. جنوب شرقی : بابی ، بابلسر ، تنکابن. مهم ترین کشور تولید کننده این گیاه آمریکا است. از کشورهای دیگر روسیه ، بلغارستان ،برزیل ، ژاپن ، فرانسه ، آرژانتین و مجارستان است.
قسمت مورد استفاده
برگ های خشک شده و اسانس ، سرشاخه های گلدار و کل گیاه گلدار
زمان برداشت قسمت مورد استفاده
در سال ۲ تا ۳ بار می توان محصول را برداشت کرد. زمان برداشت بستگی به چگونگی استفاده از اندام های جمع آوری شده (استفاده از گیاه برای استخراج اسانس گیاه یا به طور کامل) است. مرحله گلدهی زمان مناسبی برای برداشت محصول (که دارای حداکثر مقدار اسانس است) می باشد. محققان اظهار می دارند که تا قبل از خرداد نباید محصول را برداشت کرد ، زیرا اسانس در این مرحله کیفیت چندان مطلوبی ندارد و حاوی مقادیر زیادی “منتون” است. ایشان همچنین معتقدند که زمان مناسب برای اولین برداشت آخر خرداد تا ۲۵ تیر ، دومین مرحله ۱۰ مرداد تا ۱۵ مهر ، سومین و آخرین مرحله برداشت تا ۱۵ آذر ماه می باشد. چنانچه گیاهان را به منظور استفاده از پیکر رویشی آن برداشت کنند، می توان ۳ تا ۴ بار در سال محصول را برداشت نمود. اولین برداشت قبل از گلدهی انجام می گیرد.
نام تجاری دارو ساخته شده
ایران : قرص مکیدنی آلتادین ؛ پودر کارامین ، کارمیناتیف ، پلانتاژل ؛ پودر استریل ام. تی .زد(M.T.Z) ، محلول غیر خوراکی (دینه) اکالیپتوس ؛ قطره خوراکی گاسترولان ، سوپرمینت ؛ محلول خوراکی گریپ واتر؛ محلول کامیلان ؛ قرص جویدنی – مکیدنی ماسومنت، منتا ،منتازین ؛ قطره منتول مایع ؛ ژل ۱۵ گرمی مینتاژل
آلمان : Chiana / China-Oel / Euminz / Inspirol Heilpflanzenol
سوئیس : Colpermin
انگلیس : Colpermin / Equilon Herbal / Mintec / Obbekjaers
موارد مصرف
- اسانس به صورت خوراکی و موضعی در درمان علامتی سوءهاضمه ، نفخ و کولیک روده ای ، التهاب معده ، شل کننده عضله صاف در درمان سندرم روده تحریک پذیر ، درمان بی اشتهایی ، التهاب دهان و گلو
- قسمتی از فرمولاسیون های درمان سرفه و سرماخوردگی
- اسانس در ضد دردهای موضعی برای دردهای روماتیسمی ، درد دندان و سردرد
- ضد خارش برای درمان علامتی خارش ناشی از سمیت پیچک سمی ، گزیدگی حشرات ،خشکی پوست
موارد مصرف مورد تأیید سازمان بهداشت جهانی بر اساس داده های بالینی
- اسانس به صورت خوراکی برای درمان علامتی سندرم روده تحریک پذیر و اختلالات گوارشی نظیر نفخ و التهاب معده
- اسانس به صورت موضعی برای درمان درد عضلانی و سردرد
موارد مصرف مورد تأیید کمیسیون E
مصرف خوراکی برگ گیاه برای مشکلات اسپاستیک دستگاه گوارش ، کیسع صفرا و مجار ی صفراآوی
سایر موارد مصرف (در طب سنتی)
- تهوع ، استفراغ ، ناخوشی صبحگاهی ، عفونت های تنفسی ، قاعدگی دردناک
- قاعده آور، ضد کرم، القاء ترشح شیر ، آرامبخش ، درمان التهاب نایژه ، اسهال خونی میکروبی ، دیابت ، اسهال ، تب ، فشار خون ، یرقان ، درد و عفونت های دستگاه ادراری
- مصرف در مادران شیرده موجب ورود اسانس گیاه به شیر مادر و کاهش نفخ نوزاد می گردد.
موارد منع مصرف
- فتق نافی و رفلکس معده به مری ، زیرا گیاه موجب شل شدن عضله صاف دستگاه گوارش شده و ممکن است علائم بیماری بدتر شود.
- اسانس گیاه نباید روی صورت یا غشای مخاطی (ملتحمه ، واژن) مصرف شود.
- اسانس همچنین بهتر است به صورت خوراکی در بیماران مبتلا به التهاب دستگاه گوارش و کیسه صفرا یا نارسایی عملکرد کبدی استفاده نشود . موارد افزایش حساسیت نسبت به اسانس گیاه گزارش شده است.
احتیاطات
عمومی
- مبتلایان به سنگ کیسه صفرا تنها با تجوبز پزشک می تواند از گیاه استفاده نماید.
- از مصرف اسانس گیاه بر روی صورت به خصوص بینی و در نوزادان و کودکان کم سن بهتر است اجتناب شود.
- در بیماران مبتلا به آکلروهیدریا (ناشی از مصرف آنتاگونیست های گیرنده H2 هیستامینی ) تنها از فرآورده های دارای روکش روده ای اسانس می توان استفاده نمود.
اثرات جانبی
- سردرد ، گرفتگی ، اسپاسم زبان ، تحریک چشم ، گرفتگی حلق ، رفلاکس معده به مری ، گرفتگی نایژه ، ایست تنفسی ، درماتیت تماسی ، تحریک پوستی ، واکنش های آلرژیک
- مصرف فرآورده های اسانس بدون روکش روده ای بعضی اوقات می تواند باعث سوزش سردل به خصوص در مبتلایان به رفلاکس ازوفاژ شود.
- راش های جلدی ، سردرد ، سوزش سردل ، سوزش پری آنال ، برادی کاردی ، لرزش عضلانی و اختلال در تعادل از موارد نادر عوارض گزارش شده از مصرف بیش از اندازه اسانس می باشد.
مصرف در بارداری و شیر دهی
- در زمینه مصرف گیاه در دوران بارداری و شیر دهی اطلاعاتی موجود نمی باشد. بنابراین بهتر است از مصرف گیاه در این دوان بدون تجویز پزشک اجتناب نمود.
مصرف در کودکان
- به طور موضعی در ناحیه بینی و قفسه سینه نوزادان و کودکان کم سن نباید مصرف شود زیرا خطر اسپاسم حنجره یا نایژه ها وجود دارد.
- در زمینه مصرف خوراکی گیاه در کودکان اطلاعاتی موجود نمی باشد، بنابراین بهتر است از مصرف گیاه در کودکان بدون تجویز پیشک اجتناب نمود.
تداخلات دارویی
بلوک کننده های کانال کلسیم : کاهش اثر دارو
میزان مصرف
۱ – برگ گیاه
الف – خوراکی
- دوز روزانه : ۱ – ۳ گرم گیاه ۳ بار در روز
- تنتور : ( ۱ : ۵ در اتانول ۴۵%) : ۲ – ۳ میلی لیتر ، ۳ بار در روز
- دم کرده : ۱/۵ – ۳ گرم ( ۱قاشق غذاخوری ) برگ خشک شده در ۱۵۰ میلی لیتر آب جوش برای مدت ۱۰ دقیقه دم می شود و ۳ بار در ورز بین وعده های غذا مصرف می شود.
۲- روغن فرار گیاه
الف – خوراکی
برای اختلالات گوارشی :
- دوز روزانه : ۰/۲ – ۰/۴ میلی لیتر اسانس ۳ بار در روز به صورت رقیق شده یا سوسپانسیون
- به صورت بخور : ۳ – ۴ قطره اسانس در آب جوش
- قرص مکیدنی : ۲ – ۱۰ میلی گرم اسانس در هر قطره مکیدنی
برای ستدرم روده تحریک پذیر:
- دوز روزانه : ۰/۲ – ۰/۴ میلی لیتر اسانس ۳ بار در روز در کپسول روکش روده ای
ب – موضعی
- ۵ – ۲۰% اسانس به صورت رقیق شده در فرآورده های نیمه جامد و روغنی
- ۵ – ۱۰% اسانس در حلال هیدروالکلی
- پماد بینی دارای ۱ – ۵% اسانس
