Ricinus communis L
خانواده : Euphorbiaceae
نام انگلیسی : Castor -oil plant , Castor bean / Palma Chisti
نام فارسی : کرچک , بید انجیر , خروع
کرچک , بید انجیر , خروع Ricinus communis L
شکل شناسی گیاه
گیاه گرمسیری ، یکساله ، دوساله و پایا ، علفی با درختچه های پرشاخ و برگ ، به ارتفاع ۱ – ۵ متر است. ساقه تقریبا همیشه ضخیم ، سبز متمایل به کبود یا مایل به قهوه ای و پر شاخه می باشد. برگ ها غالبا بزرگ و وسیع ، متناوب دارای دمبرگ بلند ، گاهی با تقسیمات پنجه ای دارای ۵ تا ۷ تقسیم یا بخش سرنیزه ای – دندانه دار ، با گوشوارک های چسبنده به هم و ساقه آغوش است. گل های تک جنس ، کوچک ، سبز فام ، دارای کاسه ای با ۳ – ۵ تقسیم ، فاقد دیسک و گلبرگ ، مجتمع در خوشه های مرکب در کنار برگ ها یا در انتهای ساقه ، گل های پایینی گل آذین نر ، دارای پرچم های فراوان با میله های متعدد که در پایین به صورت دسته ای به هم پیوسته ، در بالا منشعب به صورت پانیکولی و کروی منشعب اند ، تخمدان دارای ۳ خانه تک تخمکی ، خامه دارای ۳ شاخه ساده یا ۲ قسمتی است. میوه کپسول پوشیده از زوائد خار و تیغی می باشد. موسم گلدهی بهمن – خرداد است . دانه های آن خاکستری رنگ به بزرگی یک نخود به شکل بیضی که در قسمت پشتی برآمده و محدب بوده و در قسمت دیگر کمی مسطح است و بر روی تمام سطح آن شبکه ای از خطوط قهوه ای یا قرمز رنگ به طور خاصی مشاهده می گردد. یک طرف این دانه ها برجستگی سفید رنگ مشابه نوک وجود دارد و مجموعا ظاهری شبیه به کفش دوزک را تداعی می کند.
محل رویش
این گیاه بومی نواحی جنوبی ایران است، که به جهت زیبایی برگ و گل به عنوان زینتی در نقاط دیگر نیز کاشته می شود. به خصوص تهران ، خراسان ، تبریز ، اهواز ، اراک ، بلوچستان ، هرمزگان . منشأ اصلی این گیاه در حبشه بوده است و به طوری که شواهد تاریخی نشان می دهد از آنجا به سایر نقاط دنیا مثل آسیا و آفریقا انتقال یافته است.مصارف زیاد روغن دانه آن سبب گردیده که پرورش این گیاه در اغلب نواحی کره زمین عمومیت پیدا کند. انتشار عمومی این گونه شامل اروپا (غرب و جنوب) آناتولی ، افغانستان ، ایران ، مناطقی از آسیا ، آفریقا و آمریکای مرکزی و جنوبی می باشد.
قسمت مورد استفاده
روغن دانه ها
زمان برداشت قسمت مورد استفاده
برداشت محصول در نیمه دوم شهریور تا آخر مهر صورت می گیرد. این کار در زمانی انجام می گیرد که میوه ها کاملا شکفته نشده باشند ، یعنی کمی قبل از شکفتن آن ها را میچینند.
نام تجاری دارو ساخته شده
ایران : روغن برای تهیه امولیسین لاگزاریسین ؛ شیاف بزرگسالان (۱ گرم) و شیاف کودکان(۰/۷ گرم)
آلمان : Laxopol، سوئیس : Rical ، آمریکا : Emulsoil ,Neoloid, Purge
موارد مصرف
- روغن گیاه به عنوان مسهل ، به ویژه در ردمان مسمومیت غذایی و جهت تخلیه روده قبل از معاینه راست روده یا عکسبرداری با اشعه X از دستگاه گوارش ، به عنوان ضد کرم
- به عنوان برطرف کننده سوزش چشمی ، آرام کننده تحریکات به علت اجسام خارجی در چشم
- به صورت موضعی برای از بین بردن کسیت ، درمان زگیل ، درمان راش (در کرم های پوستی) و به عنوان محافظت کننده در حالت دهنده های مو
- به صورت خمیر برای درمان اختلالات التهابی پوست ، جوش ، کفگیرک ، آبسه ، التهاب گوش میانی و میگرن
- روغن گیاه در بیمارستان برای بی اثر کردن سموم
- در چین جوشانده برگ گیاه به عنوان خلط آور
سایر موارد مصرف (در طب سنتی)
- به صورت خوراکی به عنوان مسهل قوی
- به صورت موضعی در ترکیب با برخی از داروهای جلدی
موارد منع مصرف
منع مصرفی برای آن گزارش نشده است
احتیاطات
عمومی
- مصرف گیاه در مبتلایان به آپاندیسیت ، انسداد روده ، خونریزی رکتال و حساسیت به روغن گیاه با احتیاط صورت گیرد.
- مصرف طولانی مدت روغن گیاه می تواند ایجاد وابستگی به مسهل نماید.
- روغن گیاه همچنین می تواند باعث نارسایی در جذب ویتامین های محلول در چربی ، مایعات و الکترولیت ها گردد.
اثرات جانبی
- راش ، واکن شهای سمی ، منگی ، غش کردن
- کرامپ و درد شکمی ؛ دردهای کولیکی ، تهوع ف اسهال شدید ، استفراغ (در دوزهای بالا)
- از دست دادن آب و الکترولیت ها ، واکنش های آلرژیک (در مصرف طولانی مدت)
- ریسین موجود در گیاه می تواند باعث بروز عوارض تهوع ، اسپاسم ، اسهال ، ناراحتی کلیه ، تشنج و مرگ گردد. ۲ – ۴ دانه سمیت خطرناک برای افراد بزرگسال ایجاد می کند و مصرف ۸ دانه گیاه می تواند مرگ آور باشد.
مصرف در بارداری و شیردهی
از مصرف گیاه در دوران بارداری و شیردهی اجتناب شود ، زیرا اثرات آن ناشناخته می باشد.
تداخلات دارویی
- دیگوسکین : تخلیه پتاسیم ناشی از مصرف گیاه میتواند حساسیت بدن به دارو را افزایش دهد.
- استروئیدهای مؤثر ب قلب ،ضد آریتمی ها ، دیورتیک ها ، مسهل ها : افزایش اثر دارو به علت از دست دان پتاسیم در مصرف طولانی مدت گیاه و احتمالا ایجاد گیجی ، ضعف و اختلال ریتم
میزان مصرف
الف – خوراکی
- برای یبوست : ۱۵ – ۶۰ میلی لیتر روغن گیاه به صورت خوراکی در روز
ب – موضعی
- خمیر حاصل از دانه های آسیاب شده گیاه می تواند به صورت موضعی ۲ بار در ورز در نواحی آسیب دیده استفاده شود. درمان میتواند تا ۱۵ روز ادامه یابد.
