Urtica dioica L

خانواده :                                                   Urticaceae

نام انگلیسی :            Stinging nettle , Common nettle

نام فارسی :                     گزنه ، گزنه دو پایه ، گزنه کبیر

گزنه Urtica dioica L

شکل شناسی گیاه

گیاه پایا ، معمولا دو پایه ، چند ساله ، علفی ، سبز ، ایستاده ، به ارتفاع ۵۰ – ۱۲۰ سانتی متر ، دارای کرک های گزنده می باشد. ساقه متعدد راست ، علفی ، کمی زاویه دار و چهار پهلو ، تقریبا ضخیم ، ساده ، یا خیلی کم منشعب و پوشیده از کرک های گزنده است. برگ دمبرگدار ، سبز روشن ، متقابل یا به ندرت در چرخه های سه تایی در هر کره ، با دندانه های اره ای ، تخم مرغی – قلبی یا پهن دراز – سرنیزه ای ، نوکدار ، هر یک دارای دو گوشوارک ، در دو سطح پوشیده از کرک های گزنده است. گل نک جنس ، بسیار ریز ، سبزفام ، مجتمع در توده های کوچک کروی و واقع در طول محورهای خوشه ای شکل، منشعب و کناری ، نازک و بلندتر از دمبرگ ، گل های نر دارای ۴ کاسبرگ هم قد ، ۴ پرچم با بساک های پهن دراز- قلوه ای شکل ، ماده ها دارای ۴ کاسبرگ متقابل صلیبی ، دو کاسبرگ خارجی بسیار کوچک و گاهی گل فاقد آن است. فندوقه به طول ۱/۵/میلی متر، محصور در کاسه پایای گل می باشد. موسم گل دهی اردیبهشت تا تیر ماه می باشد.

محل رویش

در محل های مرطوب و سایه دار بیشتر نقاط ایران می روید. گیاه خصوصا در نواحی شمالی ، غربی و مکزی مانند اصفهان ، شاهذود ، بسطام ، کوه کاشان ، و ارتفاعات ۳۰۰۰ متری می روید.

قسمت مورد استفاده

• ریزوم و ریشه خشک شده
• برگ و دانه گیاه
• گیاه گلدار خشک شده

زمان برداشت قسمت مورد استفاده

بهترین زمان برداشت و جمع آوری برگ های این گیاه از اردیبهشت تا شهریور ماه می باشد. ریشه ها از شهریور تا مهرماه جمع آوری می شوند.

نام تجاری دارو ساخته شده

ایران : قظره پروستاتان، اورتان ، اورتیدین

آلمان : Prostata N , Prostaforton , Protagalen , Prostaherb , Bazoton

سوئیس : Valverde Prostate capsules

موارد مصرف

• استئوآرتریت ، آرتریت روماتوئید ، سنگ کلیه و آسم ، خلط آور، مقوی ، خون ساز و تصفیه کننده خون ، ضد درد
• تونیک ریوی برای افرادی که سیگار را ترک می کنند.
• در اگزما ، التهاب حنجره ، سندرم قبل از قاعدگی به کار می رود.
• ریشه گیاه به عنوان مدر ، درمان روماتیسم و سیاتیک ، کاهش التهاب (به خصوص التهاب و درد سرخرگی) ، کاهش واکنش آلرژی و کاهش علائم آلرژی فصلی ، برای درمان اسهال و به عنوان ضد کرم
• برگ گیاه دارای اثر مدر خفیف بوده و در درمان فشار خون ف نارسایی قلبی و اختلالات کلیه ممکن است مفید باشد.
• مصرف موضعی عصاره گیاه تازه برای زخم ها و هموروئید به کار می رود.

موارد مصرف مورد تأیید سازمان بهداشت جهانی بر اساس داده های بالینی

• ریشه گیاه برای درمان علامتی اختلالات دستگاه ادراری تحتانی (شب ادراری ، پرادراری ، احتباس ادراری) ناشی از هیپرپلازی خوش خیم پروستات مرحله I و II در صورتی که تشخیص از نظر سرطان پروستات منفی باشد ، به کار می رود.

موارد مصرف مورد تأیید کمیسیون E

• مصرف خوراکی ریشه گیاه برای مشکلات دفع ادرار در هیپرپلازی خوش خیم پروستات مرحله I و II به کار می رود.
• مصرف خوراکی برگ آن به عنوان درمان شستشو دهنده در بیماری های التهابی دستگاه ادراری تحتانی و پیشگیری و درمان سنگ کلیه به کار می رود.
• مصرف خوراکی و موضعی برگ گیاه به عنوان درمان کمکی برای ناخوشی های روماتیسمس به کار می رود.

سایر موارد مصرف (در طب سنتی)

• محتوای بالای آهن در گیاه برای درمان کم خونی فقر آهن ، متوقف نمودن خونریزی زیاد قاعدگی ، ادرار خونی ، خلط خونی
• به صورت موضعی برای متوقف کردن خونریزی (خون دماغ ، بریدگی ها) کاهش درد آرتریت ، افزایش رشد موی سر از این گیاه برای موهای چرب و شوره سر به کار می رود.
• برگ گیاه برای آکنه ، درمان علامتی درد مفاصل
• ریشه گیاه در درمان آسم ، سرفه ، شوره سر ، دیابت ، اسهال ، اگزما ، تب ، نقرس ، هموروئید ، اسکوروی ، مار گزیدگی و سل به کار می رود. همچنین در توقف خونریزی رحم پس از تولد نوزاد ، افزایش شیر مادر و افزایش رشد مو و به عنوان ضد کرم به کار می رود.

موارد منع مصرف

• حساسیت به گیاهان خانواده گزنه
• هموکروماتوز (اختلال در متابولیسم آهن)
• در صورت احتباس مایع ناشی از کاهش فعالیت قلب و کلیه مصرف گیاه ممنوع می باشد.

احتیاطات

عمومی

• ریشه گیاه علائم مربوط به هیپرپلازی خوش خیم پروستات را تسکین می دهد اما اثری روی اندازه پروستات ندارد. اگر علائم بدتر شوند یا بهبود نیابند و یا در موارد وجود خون در ادرار و احتباس حاد ادراری باید با پزشک مشورت شود.

اثرات جانبی

• احتمال افزایش گلوکز سرم خون
• عوارض خفیف گوارشی مثل اسهال ، درد معده ، تهوع و واکنش های آلرژیک پوستی

مصرف در بارداری و شیر دهی

• مصرف ریشه گیاه دردوران بارداری و شیر دهی به علت اثر روی متابولیسم آندروژن و استروژن  ممنوع می باشد.

مصرف در کودکان

• مصرف ریشه گیاه در کودکان زیر ۱۲ سال به علت اثر روی متابولیسم آندروژن و استروژن ممنوع می باشد.

تداخلات دارویی

• دی سولفیرام :امکان ایجاد واکنش های شبه دی سولفیرام در صورت مصرف فرآورده های حاوی الکل گیاه
• دیورتیک ها ، آنتی اسید ها: احتمال تشدید اثرات گیاه و دارو
• آهن : محتوای اسید تانیک گیاه باعث کاهش جذب آهن می شود.
• خواب آورها ، مخدر ، ضد اضطراب ها : افزایش اثر آرامبخشی
• وارفارین : محتوای ویتامین K گیاه باعث کاهش INR می گردد.
• ضد تشنج ها : احتمال افزایش عوارض آرامبخشی و افزایش خطر تشنج

میزان مصرف

ریشه گیاه

• ۴ – ۶ گرم ریشه خرد شده ، روزانه برای دم کرده ها یا سایر فرآورده های جالینوسی در صورتی که توصیه دیگری نباشد.
• دم کرده : ۱/۵ گرم در ۱۵۰ میلی لیتر آب جوشیده برای ۱۰ – ۲۰ دقیقه به حال خود گذاشته ، ۳ – ۴ بار روزانه مصرف شود.
• جوشانده : ۱/۵ گرم در آب سرد به مدت یک دقیقه جوشانده شود ، سپس ده دقیقه به حال خود گذاشته و ۳ – ۴ بار روزانه مصرف شود.
• عصاره مایع (۱ : ۱ گرم در میلی لیتر ): ۱/۵ میلی لیتر ، ۳ – ۴ بار در روز
• تنتور : (۱ : ۵ گرم در میلی لیتر ): ۵ – ۷/۵ میلی لیتر ، ۳ تا ۴ بار در ورز
• عصاره خشک (۵/۴ – ۶/۶ : ۱ وزنی / وزنی ): ۰/۲۲ – ۰/۳۳ گرم ، ۳ تا ۴ بار در روز