آسم یک بیماری مزمن تنفسی است که بر روی افراد در سنین مختلف تاثیر می گذارد. در حال حاضر هیچگونه درمان شناخته شده ای برای این بیماری وجود ندارد، لیکن قابل مداوا و کنترل است.اغلب در دوران طفولیت رایج می باشد ولی بیشتر در افراد مسن تشخیص داده می شود.میزان تاثیر آن بر روی پسر بچه ها دو برابر تاثیر آن بر روی دختر بچه ها می باشد، دختران در سنین نوجوانی بیشتر به آسم مبتلا می گردند. شدت این بیماری در بزرگسالان برای افراد مونث و مذکر تقریبا یکسان است.این بیماری با درجات مختلف بر روی افراد تاثیر می گذارد، از حالت خفیف که به هنگام تمرینات ورزشی ایجاد می گردد، تا حالت افرادی که مبتلا به آسم شدید هستند.

آسم چیست؟
بیماری آسم یک بیماری مزمن ریوی است که علامت مشخصه آن اشکال در تنفس است. افرادی که مبتلا به آسم هستند دارای مجرای تنفسی فوق العاده حساس می باشند.
مجرای تنفسی به هنگام تحریک مسدودتر و باریک تر می گردد. این باریک تر شدن می تواند یک یا مجموعه ای از این علائم را به همراه داشته باشد: خس و خس کردن، سرفه کردن، نفس های کوتاه، تنگی سینه باریک تر شدن مجرای تنفس در اثر عوامل زیر ایجاد می شود. التهاب مجرای تنفسی (مجرای تنفسی در ریه قرمز شده، متورم گردیده و باریک تر می شود.)
انقباض برونش (نایژه)، حالتی است که عضلات اطراف مجرای تنفسی سفت تر شده و یا دچار انقباض عضلانی می گردند.
التهاب مجرای تنفسی
التهاب مجرای تنفسی تحت تاثیر برخی از عوامل محرک (استشناق مواد آلرژی زا نظیر گرده گیاه) می باشد که مجرای تنفسی را بطور قابل توجهی تنگ تر می کند و بنابراین جریان یافتن هوا محدودتر می شود. هدف از درمان آسم کاهش این التهاب و جلوگیری از صدمات بیشتر به مجرای تنفسی است.
انسداد برنش (نایژه) تحت تاثیر برخی از محرک ها نظیر هوای سرد یا ورزش شدید صورت می گیرد. در این حالت بافت های عضله اطراف مجرای تنفسی انقباض پیدا کرده و لذا مجرای تنفسی بطور قابل توجهی تنگ تر می گردد. هدف از درمان کاهش انقباض و جلوگیری از آسیب به مجرای تنفسی است.

عوامل تحریک کننده آسم
عوامل تحریک کننده عادی و روزمره که باعث انقباض برنش می گردند نظیر:
• هوای سرد
• گرد و خاک
• دودهای غلیظ
• تمرین های ورزشی
• استنشاق عوامل تحریک کننده
• نگرانی های عاطفی (تهییج کننده)
• دود
دود یکی از تحریک کننده های قوی می باشد. دودهای غیر مستقیم عامل بروز علائم آسم، بالاخص در کودکان می باشند. آثار دود سیگار به مدت هفت روز در منزل باقی می ماند. بنابراین بهتر است محیط زندگی خود را عاری از دود سیگار نگهداریم. افراد مبتلا به آسم نباید در معرض محیط هایی که آلوده و کنترل نشده می باشند، قرار گیرند.
عوامل ایجادکننده آسم
در مقایسه با عوامل تحریک کننده عوامل ایجاد کننده التهاب و حساسیت زیاد در مجرای تنفسی به عنوان عوامل اصلی ایجاد کننده آسم شناخته شده اند. این عوامل باعث طولانی تر شدن علائم بیماری گردیده و بهبودی را در مقایسه با عوامل تحریک کننده به تاخیر می اندازد. رایج ترین این عوامل عبارتند از:
• آلرژن ها
• عفونت های ویروسی دستگاه تنفسی
آلرژن ها
آلرژن های استنشاقی (تنفسی) رایج ترین عوامل ایجاد و تحریک و التهاب و حساسیت دستگاه تنفسی می باشند. رایج ترین آنها عبارتند از:
• گرده ها مانند: چمن، درختان، علف های هرز
• ترشحات حیوانی مانند: گربه و اسب از عوامل مهم ایجاد آلرژی می باشد
• خاک برگ
• ذرات گرد و خاک خانگی
قرار گرفتن در معرض یک آلرژی (نظیر ترشحات گربه) ممکن است باعث بروز سریع علائمی نظیر سرفه و خس و خس سینه گردد. این حالت به دلیل حساسیت زیاد مجرای تنفسی است که واکنش آن به صورت انقباض می باشد. این علائم را می توان به سادگی با استفاده از داروهای گشاد کننده نظیرVENTOLIN برطرف نمود. باید توجه داشت که در حدود ۴ تا ۷ الی ۸ ساعت طول می کشد تا واکنش مربوطه که به دلیل التهاب است بروز نماید. این التهاب در اثر مرور زمان بیشتر می گردد. به دلیل وجود تاخیر در واکنش گاهی تشخیص عامل ایجاد کننده آلرژی برای پزشکان معالج مشکل تر می گردد.

عفونتهای ویروسی دستگاه تنفسی:
در برخی از بیماران آسمی عفونتهای ویروسی ممکن است باعث وخیم شدن بیماری آسم گردد. عفونت ویروسی دستگاه تنفسی یکی از رایج ترین عوامل ایجاد کننده آسم در کودکان می باشد. در برخی از موارد واکسن آنفولانزا تجویز می گردد که می تواند از بیماری سیستم تنفسی که در اثر آنفلونزا ایجاد می گردد جلوگیری کند. این واکسن به افرادی که نسبت به تخم مرغ آلرژی دارند تجویز نمی گردد.

تشخیص آسم
تشخیص صحیح آسم بسیار اهمیت دارد، اگر آسم به خوبی تشخیص داده شود می تواند به نحو صحیح مورد درمان قرار گیرد.تشخیص آسم شامل کلیه موارد زیر است:
۱ ـ تاریخچه مفصل بیمار که می تواند شامل: تاریخچه خانوادگی بیماری آسم، آلرژی، تب یونجه، اگزما (بالاخص در کودکان که آمادگی بیشتری برای ابتلا به بیماری فوق دارند)
۲ ـ گوش دادن به صدای ریه توسط گوشی پزشکی، معاینه مجرای بینی و غیره
۳ ـ عکسبرداری بوسیله اشعه X به منظور تشخیص مشکل تنفسی که ممکن است در اثر عامل دیگری غیر از آسم ایجاد شده باشد.
۴ ـ آزمایش خون و اخلاط سینه.
۵ ـ آزمایش حساسیت پوستی PRIK- SKIN- TEST که با تزریق پوستی آلرژی های تزریقی می بایستی ارتباط مستقیم با تاریخچه و نشانه های بیماری داشته باشد.
۶ ـ آزمایش های اسپیرومتری(SPIROMETRY)
در این آزمایش حجم هوائی که می تواند وارد مجرای تنفسی گردد اندازه گیری می شود.
اگر مجرای تنفسی دچار التهاب گردیده باشد عبور هوا از مجرای تنفسی با اشکال مواجه خواهد بود، و این اشکال به دستگاه اسپیرومتر منعکس می گردد. این یک روش قابل اطمینان برای تشخیص بیماری است. هر گونه مشکل آسمی می بایستی به طور عینی به وسیله دستگاه اسپیرومتر تایید گردد.
۷ ـ تست های ورزشی و تست استنشاق METHACHOLINE روش هایی است که به طور روزمره در آزمایشگاه ها برای سنجش واکنش های مجرای تنفسی انجام می شود.
۸ ـ تشخیص افتراقی
در تشخیص صحیح بیماری آسم می بایستی سایر عوامل احتمالی که موجب نفس نفس زدن، خس و خس سینه، سرفه و تنگی سینه می گردند، نظیر بیماریهای قلبی و سایر شرایط ریه مورد بررسی قرار گیرند تا از علت بیماری کاملا اطمینان حاصل شود.
۹ ـ مصرف دارو
اگر داروهای آسم با نظر پزشک مورد مصرف قرار گرفته، و بهبودی در علائم آسم مشاهده گردد، دلیل بر وجود آسم است.
به دلیل آن که علائم بیماری آسم متغیر و کم و زیاد می شود، اغلب تشخیص سریع بیماری عملی نمی باشد.

درمان
پزشکان متخصص آسم متفقا عقیده دارند که فرد مبتلا به آسم، خود به طور فعال، باید در درمان خود بکوشد.

هدف از درمان موارد زیر میباشد:
۱ ـ عادی کردن زندگی روزمره بیمار به نحوی که بتواند به طور همه جانبه در فعالیت های مورد علاقه اش شرکت کند.
۲ ـ رهایی از علائم آسم به هنگام شب و صبح زود. خواب این افراد نمی بایستی به وسیله علائم مختل گردد.
۳ ـ بیمار در طول روز نیازی به مصرف داروهای گشاد کننده برنش نداشته باشد (به جز مواردی که ورزش سنگین انجام می دهد)
۴ ـ عادی نمودن فعالیت ریه که بوسیله آزمایش مشخص می گردد.
درمان طولانی آسم شامل موارد زیر می باشد:
ـ آموزش
ـ کنترل محیطی
ـ درمان به وسیله دارو
آموزش بیمار
آموزش بیمار یکی از عوامل موثر در بهبودی بیماری است. بیماری آسم متداول و قابل کنترل است. آسم بیماری متغیری است، بدین معنی که در طول درمان ممکن است بدتر شود و یا بهبود یابد. به همین دلیل اغلب لازم است مروری بر نحوه درمان وجود داشته باشد و تغییراتی در درمان داده شود. بیمار می بایستی با موارد زیر کمک به پزشک معالج آشنایی داشته باشد.
• ویژگی بیماری، تشخیص عوامل تحریک کننده
• روش صحیح استفاده از وسائل
• آشنایی با نوع دارو و اثرات جنبی آنها
• اهداف درمان
• تشخیص به موقع و جلوگیری از وخامت بیماری
• داشتن برنامه عملی نوشته شده
بیماران با داشتن چنین اطلاعاتی می توانند با پزشک خود ارتباط بهتری برای درمان داشته باشند. اهداف درمان می بایستی متقابلا به وسیله بیمار و پزشک معالج مورد موافقت قرار گیرد.

کنترل محیطی
کنترل محیطی می بایستی همیشه توام با مصرف داروهای مناسب شروع شود. اگر از عوامل ایجاد کننده آسم دوری شود، داروی کمتری مورد نیاز خواهد بود همیشه نمی توان به راحتی عوامل تشدید کننده بیماری را تشخیص داد، لذا می بایستی با دقت تاریخچه علائم بیماری را مرور و ارزیابی نمود، و می بایستی عوامل داخل و خارج از محیط زیست را برای افرادی که آلرژی آنها مشخص گردیده کنترل نمود. موارد زیر را می توان مثال زد:

• ذرات گرد و خاک خانگی
ذرات گرد و خاک انگل های ریزی هستند که از پوست جدا می شوند، برای کاهش این ذرات می توان تشک تخت خواب را در داخل کیسه پلاستیک قرار داد و تمام ملافه های تخت را هفته ای یکبار با آب جوش شستشو داد.
• حیوانات
اگر نسبت به حیوانات دارای آلرژی هستید، نباید آنها را در خانه نگهداری کنید (نظیر سگ، گربه، و پرندگان). افرادی مشخصا نسبت به حیوانات آلرژی دارند نمی بایستی به حیوانات توجه داشته باشند.
• دود سیگار
از سیگار کشیدن در داخل منزل می بایستی اجتناب به عمل آورد
• کپک
هر گونه کپک را در هر کجا و هر زمان می بایستی با مواد پاک کننده از بین برد، و مرکز اصلی کپک را پیدا کرد.
• رطوبت زیاد
رطوبت زیاد می تواند باعث رشد کپک و ذرات غبار گردد.
• گرده های گیاهی
ممکن است لازم باشد از فعالیت های خارج از منزل به هنگامی که گرده های گیاهی فراوان هستند پرهیز نمود. گرده های گیاهی در هوای گرم و خشک توام با باد معمولا بین ۴ تا ۸ صبح بیشتر هستند.
درمان آسم
درمان آسم مستلزم مصرف داروست(داروهای ضد التهاب و گشاد کننده برنش) این داروها به وسیله دستگاه های استنشاق مخصوص مورد استفاده قرار می گیرند.
اصول برنامه ریزی درمان موارد زیر را در بر می گیرد:
• تداوم پیگیری
• افزایش و یا کاهش دارو با توجه به تغییر علائم
فاکتورهایی که برای کنترل دارو در نظر گرفته می شوند عبارتند از:
نشانه های بیماری
سنجش های به عمل آمده
شدت علائم را می توان به وسیله دستگاه اسپیرومتر سنجید.
انواع دارو
۱ ـ داروهای ضد التهاب(بازدارنده)
۲ ـ داروهای گشاد کننده برنش (برای از بین بردن انقباض برنش به کار برده می شود)
موفقیت در درمان آسم، چه در بیمارستان، و چه در خارج از بیمارستان، بستگی به مصرف داروهای ضد التهاب و داروهای ضد انقباض که برای درمان سریع مقطعی تجویز می گردند، دارد.
گاهی مشاهده گردیده که مصرف متمادی و متناوب داروهای گشاد کننده برنش ممکن است، آسم را وخیم تر کند. در این حالت افزایش داروهای ضد التهاب(درحالتی که درمان به وسیله داروهای گشاد کننده برنش صورت میگیرد) برای کنترل علائم بیماری ضروری است.